"Als allereerste zouden we nu het totaal onnodige energiegebruik moeten aanpakken", zegt hoogleraar duurzame bouwkunde Andy van den Dobbelsteen van de TU Delft. "Denk aan terrasverwarmers, bladblazers en bijvoorbeeld wasdrogers."

Terrasverwarmers staan ook hoog op het lijstje energieverspillers van energie-expert Kees van der Leun. Daar voegt hij allerlei vormen van onzuinig energiegebruik in gebouwen aan toe: verwarmingen die te hoog staan, supermarkten die te sterk gekoeld worden, etalages die ook 's nachts verlicht worden.

Er zijn in Nederland ook nog eens één miljoen onzuinige tv-kastjes in gebruik die permanent stroom gebruiken, merkt de directeur van energiebureau Common Futures op. Ook heeft Van der Leun twijfels bij de 'noodzaak' van tuinverlichting.

Het is uiteindelijk moeilijk te zeggen waar de grens tussen onnodig en noodzakelijk energiegebruik ligt, zegt energie-expert Martien Visser. "Sauna's gebruiken erg veel energie. Ik ga er nooit naartoe, dus ik zie dat niet als nuttig energiegebruik. Maar anderen zullen daar weer anders over denken."

Bijkomend probleem is volgens Visser dat er ook nationaal geen goed overzicht meer bestaat van alle vormen van elektriciteitsgebruik. Vroeger zorgden de netbeheerders daarvoor. "Maar het laatste overzichtsrapport is zes jaar oud. Een update zou welkom zijn."

"Wasdrogers gebruiken inderdaad veel energie, terwijl was ook droogt aan een waslijn of wasrek. Maar wie gebruikt nog wasdrogers? Zo heb ik ook geen idee hoeveel elektrische bladblazers er zijn, of hoeveel terrasverwarmers", zegt de lector energietransitie van de Hanzehogeschool.

Ondertussen beleven we de ergste energiecrisis in meer dan veertig jaar. Die komt doordat het aanbod van energie - vooral aardgas - kleiner is dan de vraag. Besparen is dus zinvol.

Dan levert voor huishoudens korter douchen en lager stoken de grootste energiebesparing op, zegt Visser - en bijvoorbeeld het verlagen van de watertemperatuur van de cv-ketel. Verder zit de snelste winst in alles wat je uit kunt zetten. Dat gaat volgens Visser niet alleen om computers en verlichting, maar ook om elektromotoren. Die gebruiken wereldwijd ongeveer de helft van alle elektriciteit.

Toch hebben we nog een tweede zorg, zegt energie-expert Laetitia Ouillet. Het gaat er niet alleen om dat we als Nederland en de Europese Unie de winter doorkomen, maar ook dat mensen met lage inkomens hun energierekening kunnen betalen.

Ouillet pleit er daarom voor om de maximumsnelheid te verlagen. Die zou ook in de avond en nacht van 130 naar 100 kilometer per uur gebracht moeten worden. "En misschien wel naar 90."

"Veel mensen realiseren zich niet hoeveel langzamer rijden scheelt in de netto brandstofkosten. Terwijl het ons economisch geen pijn zou doen."

De energiewinst zit volgens Ouillet verrassend genoeg niet zozeer in de besparing van aardolie, maar in het verlagen van het gasgebruik. Dat komt doordat olieraffinaderijen, onder andere in de Rotterdamse haven, grote hoeveelheden aardgas gebruiken bij de productie van benzine, diesel en kerosine. "Daarom zou de vliegbelasting ook omhoog moeten en de prijs van treinkaartjes omlaag."

Ouillet deed in juni een voorstel voor een spoedwet energiebesparing. Minister van Energie Rob Jetten noemde dat in de Tweede Kamer een "sympathiek voorstel", maar er kwam geen officiële inhoudelijke reactie op.

Wie tot slot nog een praktische tip wil: de waterbesparende douchekop, zegt Van den Dobbelsteen. "Daarmee kan de helft van de energie voor douchen worden bespaard. Dat is honderden euro's op jaarbasis." En voor wie toch wil proberen overzicht te krijgen van alle sluipgebruik in huis: daar maakte Van den Dobbelsteen een prijswinnende korte film over.