Sinds 1993 zijn Nederlandse bedrijven verplicht om een aantal vooraf gedefinieerde maatregelen te nemen die hun energieverbruik terugdringen. Die maatregelen moeten zich dan wel binnen vijf jaar terugverdienen via lagere energielasten.

Er klonk jarenlang kritiek. Er was weinig controle en handhaving - en grootverbruikers bleven buiten schot. Daar komt de huidige olie- en gascrisis bovenop. En daarom ook de uitbreiding van de bespaarplicht naar grote bedrijven.

"Energiebesparing is zeker nu van cruciaal belang", zegt Rob Jetten, minister voor Energie en Klimaat. "Energie die we niet gebruiken, hoeven we ook niet te produceren, te betalen of te importeren."

Bedrijven kunnen hier volgens de minister een belangrijke bijdrage aan leveren. "Dat is goed voor de energiekosten, het klimaat en het maakt ons minder afhankelijk van fossiele brandstoffen uit Rusland."

Aanscherping en uitbreiding kan inderdaad een stap zijn om die afhankelijkheid te verlagen. Als de maatregelen direct worden doorgevoerd, kan het op jaarbasis tot ongeveer 1,5 miljard kubieke meter aardgas schelen. Dat bleek in mei uit een berekening in opdracht van de Nederlandse Vereniging Duurzame Energie.

Ter vergelijking: extra verbruik van steenkool kan ongeveer 2 miljard kuub gas besparen, en een meer alomvattend pakket van energiebesparing circa 5 miljard kuub - alles op jaarbasis. Op een jaarlijks nationaal verbruik van 40 miljard kuub (2021) zijn het verhoudingsgewijs kleine, maar wel belangrijke stappen.

Toch zal die vrucht niet snel geplukt worden. Uit de brief die Jetten maandag aan de Tweede Kamer presenteerde blijkt dat de uitbreiding pas in 2023 ingaat. De verplichting geldt dan voor alle bedrijven en instellingen met een jaarlijks energieverbruik van 50.000 kilowattuur aan elektriciteit of 25.000 kubieke meter aardgas, of meer.

Probleem is dat we met die afhankelijkheid juist op korte termijn in de knel dreigen te komen. Gasopslagen zijn amper voor de helft gevuld. En de situatie dreigt vanaf volgende week te verslechteren, als naar verwachting de gastoevoer van Rusland naar Duitsland via de omstreden Nord Stream-pijpleiding volledig stopt.

De woordvoerder van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat wist op navraag van NU.nl niet te zeggen waarom de uitbreiding niet nog in 2022 wordt uitgebreid naar grootverbruikers. "Maar je wil bedrijven de tijd geven zich hierop te kunnen voorbereiden."

Wel wordt er geprobeerd per direct betere handhaving te realiseren voor de bestaande bespaarverplichting van middelgrote bedrijven.

"Aanscherping in de handhaving is acuut, en daar is nog geld voor beschikbaar in de huidige pot." Eerder werd 19 miljoen euro beschikbaar gesteld aan de 29 Nederlandse omgevingsdiensten die verantwoordelijk zijn voor handhaving. Het blijkt dat nog maar tien van die omgevingsdiensten een aanvraag hebben gedaan om die financiering te ontvangen - geld dat bedoeld is om externe controleurs in te huren.

"Vanaf 2023 hebben we die pot overigens verhoogd, zodat de diensten ook structureel mensen kunnen aannemen voor de handhaving van de bespaarplicht", aldus de woordvoerder.

Hoe gaat het eigenlijk verder met de bespaarplannen van het kabinet? Twee weken geleden werd een nationaal bespaardoel aangekondigd, maar dat ligt nog op de tekentafel.

Om de toewijding te onderstrepen staat op de website van de Rijksoverheid de volgende tekst: "Het kabinet zet vol in op energiebesparing. Zo is in de eerste vijf maanden van dit jaar een derde minder gas verbruikt ten opzichte van voorgaande jaren."

Die besparing is alleen geen beleidsverdienste, maar hoofdzakelijk het gevolg van een zachte winter en de zeer hoge energieprijzen, waardoor burgers en bedrijven op eigen initiatief gas hebben bespaard.

Bovendien is die besparingsprikkel - de zeer hoge energieprijzen - door het kabinetsbeleid dit jaar juist afgezwakt, door achtereenvolgens de energiebelasting, de brandstofaccijns en de btw op energie te verlagen.

Bovenstaande drie maatregelen hebben vermoedelijk geleid tot extra energieverbruik. Kleinere maatregelen, zoals het verlagen van de stooktemperatuur in overheidsgebouwen sinds april, wegen daar waarschijnlijk nog niet tegenop. Al met al moet serieus besparingsbeleid dus nog beginnen.