Deze klimaatvraag werd gesteld op de Instagram-pagina van NU.nl. De eerste diersoort waar veel mensen aan zullen denken is de ijsbeer. De ijsbeer is bijna de icoon van klimaatverandering, en wordt daar ook inderdaad door bedreigd.

Deze grootste en enige witte berensoort leeft alleen rond de Noordpool. Daar zijn de dieren afhankelijk van drijvend zee-ijs voor de jacht op zeehonden. Dat ijs moet er bovendien in de zomermaanden nog liggen. In de winter is het op de Noordpool permanent nacht, en houden ijsberen hun winterslaap.

Dat ijsoppervlak is door klimaatverandering in een halve eeuw tijd al bijna gehalveerd, en daarmee wordt het leefgebied van de ijsbeer steeds kleiner.

Maar daarmee staat de ijsbeer bepaald nog niet op het punt van uitsterven. In de afgelopen tientallen jaren is het aantal ijsberen juist toegenomen. Dat komt door een stop op de commerciële jacht op ijsberen, waardoor de soort op veel plekken kon herstellen.

Het moeilijke aan deze klimaatvraag is dan ook dat soorten die het meest bedreigd zijn, vaak ook het minst bekend zijn - en soms zelfs dat hun uitsterven niet eens wordt opgemerkt.

Vermoedelijk zijn in de voorbije jaren ongemerkt al veel dieren en planten uitgestorven door bosbranden, droogten en het verschuiven van klimaatzones.

Dat laatste is een belangrijke factor in het verlies van soortenrijkdom: planten en dieren hebben zich over miljoenen jaren aangepast aan heel specifieke klimaatcondities. Om in hun 'eigen klimaatzone' te blijven, moeten ze zich zien te verplaatsen (richting de polen, of hellingopwaarts in gebergten).

Daarbij komen veel soorten in de knel. Ten eerste weten planten en dieren (in tegenstelling tot mensen) niet wat ze moeten doen: hun verplaatsing is geen bewuste migratie, maar toevallig. Daarbij de juiste kant op bewegen, is geluk hebben.

De kans op pech is bij ongericht verplaatsen veel groter, vooral voor soorten die weinig mobiel zijn, en dus niet eenvoudig lange afstanden kunnen afleggen. Een voorbeeld zijn bomen: het duurt vele jaren voor een boom volwassen is. De zaden van die boom vallen voor het belangrijkste deel een paar meter verderop. Zo gaat de verplaatsing van bomen vaak te langzaam om de klimaatzones, die met meerdere kilometers per jaar verschuiven richting de polen, bij te benen.

Andere soorten, zoals vogels, kunnen misschien wel over grote afstanden een nieuw leefgebied bereiken, maar komen er daar achter dat de soorten waar zij zelf weer van afhankelijk zijn, ontbreken. Eigenlijk is de uitdaging van klimaatverandering niet dat losse soorten zich verplaatsen, maar dat volledig intacte ecosystemen dat doen, in het juiste tempo en zonder hun onderlinge samenhang te verliezen.

Daarbij zullen soorten en ecosystemen vaak op onoverkomelijke hindernissen in het landschap stuiten. Bijvoorbeeld omdat natuurgebieden ver uit elkaar liggen en worden gescheiden door steden en intensief gebruikte landbouwgebieden.

Of door gebergten: soorten kunnen zich daar proberen aan te passen door het steeds hogerop te zoeken, maar als je bij de top van de berg komt, houdt dat op.

Volgens het nieuwe IPCC-rapport bevatten 'bergtopecosystemen' daarom de kwetsbaarste biodiversiteit: als de aarde nog iets warmer wordt, zullen wereldwijd talloze bergsoorten uitsterven omdat ze nergens anders heen kunnen.

Dat geldt ook voor kleine eilanden. En dat brengt ons op het antwoord op de klimaatvraag: de Bramble Cay-mozaïekstaartrat. Dit knaagdier kwam alleen voor op een klein koraaleiland in het Great Barrier Reef van Australië. Door zeespiegelstijging verdween een groot deel van het eiland, en werd de bodem te zout voor de planten die de mozaïekstaartrat at.

Deze mozaïekstaartrat was niet de eerste diersoort die uitstierf door de huidige klimaatverandering - maar wel de eerste waarbij dat officieel door wetenschappers beschreven is. Dat gebeurde in 2016, nadat in 2009 voor het laatst een levend exemplaar was waargenomen.

Welk dier de eerstvolgende is die zal uitsterven door klimaatverandering, is niet bekend, maar ongetwijfeld is het een soort die nu al heel zeldzaam en bedreigd is. En mogelijk is het ook een dier dat zo klein is dat we er niet bij stilstaan: in regenwouden en koraalriffen komen vele duizenden unieke diersoorten voor.

Als tijdens een extreme hittegolf zo'n koraalrif verbleekt of een regenwoud in vlammen opgaat, kan daarmee het enige leefgebied verloren gaan voor soorten die nog nooit officieel beschreven zijn, maar toch slachtoffer worden van de huidige door mensen veroorzaakte klimaatverandering.