De zwevende deeltjes worden aerosolen genoemd. Netto hebben ze een koelend effect op het klimaat, omdat ze een deel van het zonlicht tegenhouden.

Klimaatonderzoekers spreken daarom ook wel van global dimming en van het aerosol masking effect, het effect dat luchtvervuiling een deel van de opwarming door broeikasgassen verhult. Drie verschillende lezers, Susan Petty, Struise en Blokkers, vroegen naar die termen en hoe belangrijk ze zijn voor het klimaat.

Waarschijnlijk zorgt global dimming voor ongeveer 0,4 graad afkoeling van de aarde, zegt Leon Simons, klimaatspecialist van duurzaamheidsdenktank Club van Rome. "Maar de onzekerheid is groot. Schattingen lopen uiteen van 0 tot 0,8 graad afkoeling."

Die onzekerheid komt onder andere doordat verschillende aerosolen verschillende effecten hebben. Donkere deeltjes, zoals roet, absorberen zonlicht en leiden daardoor (netto) tot opwarming.

Lichtgekleurde aerosolen, zoals zwaveloxiden, reflecteren zonlicht en werken daarom koelend. In de praktijk is luchtvervuiling een mix van dit soort deeltjes, met dus verschillende effecten.

Aerosolen spelen bovendien een complexe rol in de vorming van wolken en neerslag. Ook veranderingen in bewolking hebben gevolgen voor de wereldwijde temperatuur.

Simons doet samen met de gerenommeerde Amerikaanse klimatoloog James Hansen onderzoek naar aerosolen.

"De vrees is eigenlijk dat het afkoelende effect van aerosolen groter blijkt te zijn dan eerder gedacht. Dat zou vrijwel automatisch ook betekenen dat het opwarmende effect van CO2 nog is onderschat."

Dat is problematisch, omdat aerosolen maar kort in de atmosfeer blijven. Zodra de uitstoot omlaag gaat, wordt het zwevende zonnescherm direct dunner. De opwarmende deken van CO2 blijft daarentegen eeuwen in de atmosfeer, ook als de uitstoot stopt.

De uitstoot van aerosolen wordt bovendien op veel plaatsen juist sterk teruggedrongen vanwege de nadelige effecten voor de gezondheid van mensen. "Overal waar die luchtvervuiling wordt aangepakt, blijkt uit waarnemingen dat de temperatuur sneller omhoog gaat", zegt Simons.

Hij noemt Europa als voorbeeld: de luchtkwaliteit is hier sinds de jaren tachtig flink verbeterd, maar niet zonder klimaatgevolgen. Laaghangende bewolking is afgenomen en de temperatuurstijging gaat ongeveer twee keer zo hard als wereldgemiddeld. De lokale afname van aerosolen is een van meerdere oorzaken van die bovengemiddeld snelle opwarming.

In de komende jaren zouden we wereldwijd opnieuw zo'n versnelling in de opwarming kunnen zien, denkt Simons. Dat komt door een strengere norm op de zwaveluitstoot van de scheepvaart.

"Door die nieuwe regelgeving is in twee jaar tijd de zwaveluitstoot boven de oceanen met zo'n 80 procent gedaald. Satellieten van NASA laten zien dat in 2020 en 2021 in gebieden met veel scheepvaart de reflectie van zonlicht sterk is afgenomen. Ook zijn de wereldzeeën nog nooit zo warm geweest als in 2021."

"Dat zijn de eerste tekenen dat het effect van aerosolen weleens sterker zou kunnen zijn dan verwacht, en dat we ons moeten voorbereiden op versnelde opwarming van de aarde."