De scheuren werden ontdekt met satellieten, radarbeelden en een onbemande onderzeeër. Volgens onderzoekers van de Universiteit van Oregon is de ijsplaat inmiddels zo gebarsten dat deze binnen enkele jaren volledig zal opbreken. Het is een overtuigende studie en het opbreken gaat ook sneller dan verwacht, reageert hoogleraar zeespiegelstijging Roderik van de Wal van de Universiteit Utrecht.

Daardoor nemen de zorgen over de gevoeligheid van de gehele West-Antarctische ijskap toe. IJsverlies kan er in een stroomversnelling komen en onomkeerbaar worden. Dat kan een groot verschil maken in het tempo en de hoogte van de zeespiegelstijging aan de Nederlandse kust.

De drijvende ijsplaat is onderdeel van de Thwaitesgletsjer en fungeert als een rem: als die afbreekt, zal ook de achterliggende ijsmassa sneller de zee in stromen. De totale gletsjer heeft een oppervlak van meer dan vier keer Nederland en bevat 500.000 kubieke kilometer ijs (waarvan een deel onder zeeniveau). Als de gletsjer volledig smelt, zal het water in de oceanen gemiddeld 65 centimeter hoger komen te liggen.

In de Noordzee zal dat nog iets meer zijn. Dat komt door het zwaartekrachteffect van ijskappen. Die hebben zo'n groot gewicht dat ze oceaanwater naar zich toetrekken. Bij (gedeeltelijke) afsmelting wordt die aantrekkingskracht zwakker en stijgt het zeewater vele duizenden kilometers verderop extra hard. Nederland is dus extra gevoelig voor ijssmelt op Antarctica.

Ook naastgelegen West-Antarctische gletsjers zouden sneller in zee zakken als de Thwaitesgletsjer wegvalt. Thwaites wordt daarom ook wel de 'doemsdaggletsjer' genoemd.

"Sommige wetenschappers stellen dat dit het kantelpunt is dat het volledig verdwijnen van de West-Antarctische ijskap inluidt", zegt Michiel van den Broeke, als wetenschappelijke directeur van klimaatinstituut IMAU en hoogleraar polaire meteorologie verbonden aan de Universiteit Utrecht en net als Van de Wal gespecialiseerd in onderzoek naar ijskappen.

"Daarmee zou nog 3 tot 4 meter zeespiegelstijging onomkeerbaar worden", aldus Van den Broeke. "Maar er zijn nog grote onzekerheden."

Juist die onzekerheden stellen Van de Wal niet gerust. "Ik deel de zorgen van de auteurs van de nieuwe studie, en misschien nog het meest omdat we eigenlijk niet goed weten waarom dit gebeurt."

"Als je iets begrijpt kun je beter inschatten hoe snel dingen gaan en hoe je dat wellicht zou kunnen beïnvloeden", zegt Van de Wal. "Helpt het bijvoorbeeld om de opwarming tot 1,5 of 2 graden te beperken, of zijn we eigenlijk al te laat? Dat zijn vragen waar je iets over kan zeggen als je het begrijpt, maar dat doen we niet."

Eerdere studies suggereren dat het kantelpunt voor volledige afsmelting van de West-Antarctische ijskap rond 1,5 graad opwarming ligt. Ook afsmelting van de ijskap op Groenland kan tussen 1,5 en 2 graden opwarming voor een belangrijk deel onomkeerbaar worden.

De aarde is door de uitstoot van broeikasgassen gemiddeld 1,2 graden warmer geworden. Daar komt in het huidige tempo elke tien jaar ongeveer 0,2 graden bij.

Een belangrijke resterende onzekerheid is de reactie van 's werelds grootste ijskap, die van Oost-Antarctica. "Toenemende sneeuwval, mogelijk ook door klimaatverandering, heeft in de afgelopen jaren een deel van het ijsverlies gecompenseerd", zegt Van den Broeke.

"Maar langs de randen lijken er nu ook op Oost-Antarctica zwakke plekken te ontstaan die ijsmassa verliezen, zoals Wilkesland." Dat is het deel van de ijskap ten zuiden van Australië.

De onzekerheden op Antarctica zijn van zo'n grote invloed op de wereldwijde zeespiegelverwachtingen, dat VN-klimaatpanel IPCC twee categorieën zeespiegelverwachtingen maakt: een op basis van goed begrepen bronnen van zeespiegelstijging, en aparte verwachtingen die uitgaan van versnellend ijsverlies op Antarctica.

In dat scenario kan het water in de Noordzee deze eeuw al 1 tot 2 meter stijgen en rond het jaar 2150 zelfs al 3 tot 5 meter. Dat is een niveau van zeespiegelstijging waarbij dijkverzwaringen geen voldoende oplossing meer zijn en de laagstgelegen delen van Nederland mogelijk onhoudbaar worden.