Tien dingen die u moet weten over de Nobelprijzen
Sinds 1901 namen 887 personen en organisaties de prestigieuze prijzen op het gebied van geneeskunde, natuurkunde, scheikunde, vrede, economie en literatuur in ontvangst.
Vanaf aankomende maandag wordt bijna elke werkdag een Nobelprijs uitgereikt. De winnaar voor de Literatuur wordt op een later tijdstip bekendgemaakt.
NU.nl zocht onder meer uit hoeveel Nederlanders de prijs wonnen, op welke dag de meeste van de zogeheten laureaten worden geboren en hoe het prijzengeld betaald kan blijven worden.
1. Slechts 5,3 procent van de Nobelprijswinnaars is een vrouw.
Maar liefst 810 van de 887 winnaars is een man. Daarnaast is de Nobelprijs 30 keer toegekend aan een organisatie, zoals Artsen Zonder Grenzen, de Verenigde Naties of de Europese Unie.
Dat betekent dat de prijs 47 keer aan een vrouw is uitgereikt. De bekendste namen zijn Marie Curie, die in 1903 en 1911 won voor respectievelijk Natuur- en Scheikunde, en Moeder Teresa, die in 1979 de Nobelprijs voor de Vrede won.
2. De jongste winnaar was 17 jaar en 151 dagen.
De Pakistaanse kinderrechtenactiviste Malala Yousafzai werd in 2014 de jongste Nobelprijswinnaar ooit. Zij kreeg die prijs in de categorie Vrede, samen met de Indiase Kailash Satyarthi.
Zij nam die titel over van William Lawrence Bragg, die tot dan toe de jongste winnaar ooit was met 25 jaar en 253 dagen. Samen met zijn vader William Henry Bragg won in 1915 in de categorie Natuurkunde, voor hun onderzoek de structuur van kristallen met behulp van röntgenstralen.
De volgende jongste winnaar is Werner Heisenberg, die 31 jaar en 5 dagen oud was toen hij de prijs in ontvangst nam. Hij ontving in 1932 ook de Nobelprijs voor Natuurkunde, voor de zogeheten Kopenhaagse interpretatie van kwantummechanica.
3. De oudste winnaar was 90 jaar en 111 dagen.
De Russische econoom Leonid Hurwicz won in 2007 als oudste persoon een Nobelprijs. Samen met Eric Maskin en Roger Myerson legde hij de fundering voor de 'mechanisme design theorie', ook wel omgekeerde speltheorie genaamd.
Slechts zes maanden nadat hij de Nobelprijs in ontvangst nam, overleed Hurwicz.
4. We krijgen steeds oudere Nobelprijswinnaars.
De gemiddelde leeftijd van Nobelprijswinnaars stijgt sinds de jaren 60 gestaag. In 1964 was het tienjaarsgemiddelde van winnaars nog 52,5 jaar. Vorig jaar stond die leeftijd op 65,7 jaar oud.
Nobelprijs leeftijd
5. Nederland heeft 17, 19 of 20 Nobelprijswinnaars.
Doordat verschillende definities gebruikt worden, heeft Nederland een wisselend aantal winnaars van de Nobelprijs. Puur gekeken naar het geboorteland blijft de teller op 17 staan.
Als ook genaturaliseerde winnaars, zoals de Rus Andre Geim (winnaar in 2010) en de in Nederlands-Indië geboren Willem Einthoven (winnaar in 1924) worden meegeteld, komt het aantal Nederlandse winnaars op 19.
In 1954 nam Gerrit Jan van Heuven Goedhart de Nobelprijs voor de Vrede in ontvangst. Hij was op dat moment eerste commissaris van de VN-organisatie Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen. De prijs was dan ook officieel bedoeld voor de organisatie.
6. Nederland heeft in elke categorie gewonnen, behalve Literatuur.
Jarenland barste de discussie in Nederland los: Wint Harry Mulisch dit jaar wél de Nobelprijs voor de Literatuur? Die discussie is echter gestopt nadat de schrijver in 2010 overleed. De Nobelprijs wordt enkel aan nog levende personen uitgereikt.
Ralph Steinman was in 2011 een uitzondering: hij kreeg de Nobelprijs voor de Geneeskunde postuum toen hij tussen de bekendmaking en de uitreiking overleed.
Eenmaal won Nederland de Nobelprijs voor de Vrede, twee keer voor Economie (officieel genaamd 'De prijs van de Zweedse Rijksbank voor Economische Wetenschappen ter nagedachtenis aan Alfred Nobel', maar in de volksmond Nobelprijs voor de Economie') en Geneeskunde en drie keer voor Scheikunde.
En maar liefst negen Nederlanders ontvingen de Nobelprijs voor de Natuurkunde. Maar de prijs voor Literatuur ontbreekt nog om het elfde land te worden dat alle Nobelprijzen eens heeft gewonnen. Samen met Schotland is Nederland het enige land dat op alle vlakken een Nobelprijs heeft gewonnen, behalve Literatuur.
Nobelprijzen per land
7. Bijna drie van de tien Nobelprijzen wordt door een Amerikaan gewonnen.
Maar liefst 29,5 procent van alle Nobelprijswinnaars is een Amerikaan. Van de 860 winnaars zijn 254 personen op geboren Amerikaans grondgebied.
Daarmee laat het Duitsland en het Verenigd Koninkrijk ver achter zich, waar respectievelijk 81 en 80 winnaars zijn geboren.
De dominantie van de Verenigde Staten is het duidelijkst zichtbaar in de economie, waar 57,5 procent van de prijzen door een Amerikaan in ontvangst is genomen.
8. De Nobelprijs voor de Geneeskunde is dé samenwerkingsprijs.
Eén Nobelprijs kan aan meerdere personen worden uitgereikt. In de categorie Geneeskunde zijn zijn de minste individualisten te vinden, op de voet gevolgd door Natuurkunde.
Gemiddeld winnen jaarlijks 1,98 personen de Nobelprijs voor de Geneeskunde. Bij Natuurkunde ligt dat aantal op 1,84. Het minste aantal personen is logischerwijs te vinden bij Literatuur.
In 1904, 1917, 1966 en 1974 ontvingen twee auteurs een Nobelprijs voor de Literatuur voor verschillende werken.
9. Op 28 februari en 21 mei worden de meeste Nobelprijswinnaars geboren.
Op deze dagen zijn zeven winnaars geboren. Er zijn 28 dagen in het jaar waarop geen enkele laureaat is geboren, inclusief de schrikkeldag 29 februari.
Er is geen maand te noemen waarin overduidelijk veel Nobelprijswinnaars worden geboren. In juni worden de meeste laureaten geboren, namelijk 2,67 per dag. In januari het minst met 1,90 geboren winnaars per dag.
Geboortedagen
10. Bij 1,25 procent rente blijven de Nobelprijzen bestaan.
Elke winnaar van een Nobelprijs krijgt naast de eeuwige roem een geldbedrag van 900.000 euro. Bij Alfred Nobels overlijden liet hij een geschat vermogen van omgerekend 225 miljoen euro achter. Nobel verdiende dit bedrag voornamelijk als aandeelhouder van een welvarende oliemaatschappij in Azerbeidzjan.
Het vermogen werd na zijn overlijden in 1896 beheerd door de Nobel Foundation en werd in 2007 geschat op 440 miljoen euro. Het prijzengeld wordt betaald van de rente op dat vermogen. Om elk jaar in zes categorieën een geldbedrag uit te keren, is 5,4 miljoen euro nodig.
Er is dus een rente van 1,25 procent over dat vermogen nodig om de prijzen te kunnen blijven bekostigen. Overheadkosten zoals de organisatie van het evenement is dan niet meegerekend. De Nobel Foundation is vrijgesteld van vermogensbelasting.
