Als Nabil B. zich in januari 2017 meldt met de boodschap dat hij wil overstappen naar justitie, dringt de waarde van zijn verhaal al snel door. Hij kan verklaringen afleggen over tal van liquidaties en het vermeend crimineel brein daarachter; Ridouan Taghi. Deze moeten we binnenhalen, denkt het Openbaar Ministerie (OM).

Op een advocatenkantoor in Amsterdam vindt op 14 januari een koortsachtig overleg plaats. B. bevindt zich in gezelschap van raadslieden Bart Stapert en de in september 2019 doodgeschoten Derk Wiersum, die hem zullen bijstaan.

B. zit klem, sinds hij betrokken is geraakt bij de vergismoord op Hakim Changachi in Utrecht. B. heeft de auto geleverd waarin de schutters zijn gevlucht en zijn naam wordt al snel genoemd als betrokkene bij de liquidatie.

De dan 29-jarige B. is een bekende van de familie Changachi en dus biecht hij zijn daad op. Hij wijst Taghi aan als opdrachtgever. Leider van een criminele organisatie waar ook B. deel van uitmaakt.

B. weet dat zijn leven gevaar loopt na deze bekentenis over Taghi. Een stap naar justitie is zijn laatste uitweg. Hoe aanwezig het gevaar is, blijkt uit berichten die hij die avond nog ontvangt. Of hij direct naar een lounge in Utrecht kan komen, gerund door de broers Saïd en Mohamed R., hoofdverdachten in het Marengo-proces. B. denkt dat hij vermoord gaat worden.

In overleg met justitie wordt een plan gemaakt. B. heeft een wapen op zak en hij laat zich hiermee arresteren in de Amsterdamse P.C. Hooftstraat. Op aanwijzen van B. wordt in zijn ouderlijk huis nog een wapen gevonden en een jammer om telefoonverkeer mee te verstoren.

Met de aanhouding heeft B. een excuus. Hij kan niet reageren omdat hij in de bak zit. De tijd dat hij vastzit wordt vervolgens gebruikt om B. verklaringen te laten afleggen.

Om die kostbare tijd verder op te rekken eist het OM bij de rechtbank een hoge celstraf van achttien maanden. In 2018, als eenmaal bekend is dat B. kroongetuige is, wordt de strafeis bijgesteld en wordt hij veroordeeld tot 7 maanden cel en 23 dagen.

En precies deze straf is nu spil van een discussie waarover NU.nl woensdag berichtte.

Voordat B. überhaupt een overeenkomst tekent, stelt hij een belangrijke voorwaarde: de veiligheid van zijn gezin en familie. B. weet hoe meedogenloos Taghi is. Als de kroongetuige niet gepakt kan worden, loopt zijn directe omgeving gevaar.

Van dat gevaar lijkt ook het OM doordrongen. Als de overeenkomst in oktober aan B. wordt getoond, laat de officier in kwestie weten Taghi inmiddels verantwoordelijk te houden voor een twintigtal liquidaties, meer dan waar B. over heeft verklaard. Daarnaast worden de verklaringen van B. over Taghi en zijn daden betrouwbaar geacht.

Maar als de familie van de kroongetuige benadrukt welke gevaren zij lopen, wordt dit als onwaarschijnlijk bestempeld. De kennis van de straat verliest het van de praktijk, want het is nooit eerder voorgekomen dat familie van een kroongetuige wat is aangedaan. Dat wordt extra pijnlijk als Reduan, een van de broers van de kroongetuige en juist iemand die continu wees op de gevaren, wordt doodgeschoten in maart 2018.

Het hameren op en uitblijven van beveiligingsmaatregelen door de familie leidt tot spanningen. Dit is terug te lezen in correspondentie tussen een officier en B.'s advocaat Stapert in december 2017, ingezien door NU.nl.

Officier: "Ik vrees dat de broers (Nabil en Reduan B.) zich moeten verzoenen met het idee dat ze de regie niet voeren. Het is wat mij betreft final offer. Ben wel even klaar met mensen die qua veiligheid en afscherming hun eigen (waan)ideeën willen doordrukken. Hierbij vergeleken is Astrid (Holleeder, red.) een peulenschil."

B. zegt van deze gesprekken nooit op de hoogte te zijn gesteld. Zelf zit hij op dat moment vast op een afgeschermde en beveiligde plek, maar hij heeft wel de beschikking over een in het Marengo-proces veelbesproken telefoon. Hoe kan een kroongetuige beschikken over een communicatiemiddel tijdens detentie, vragen advocaten zich achteraf af.

Ook hier wordt over geappt door de officier en Stapert. De directeur van de gevangenis waar B. vastzit, heeft genoteerd dat het Wiersum en Stapert waren die, tegen alle regels in, deze telefoon naar binnen hebben gebracht.

Stapert: "Wel handig als wij het gedoe met de kapitein (bijnaam directeur, red.) even goed afronden... Nu staat er volgens mij in zijn interne verslag/p-v dat wij de telefoon naar binnen hebben gebracht."

Officier: "Team Bescherming Getuigen gaat volgende week bij 'm langs om het verhaal op te tekenen."

Stapert: "Derk en ik willen liever niet nog voor de tuchtrechter verschijnen :)."

Officier: "Dan ga ik jullie verdedigen. No worries."

Dat de advocaten van B. betrokken zijn geweest bij het naar binnen smokkelen van de telefoon wordt door Stapert desgevraagd stellig ontkend. "Absoluut onjuist", zegt de oud-advocaat.

Wat er ook van zij, dat deze telefoon überhaupt in de cel van de kroongetuige terecht is gekomen is uitzonderlijk te noemen. Een toestel waarmee B. met de buitenwereld kon communiceren, terwijl hij nog aan het onderhandelen was met de overheid. Of was de telefoon daar beland om de onderhandelingen juist weer op gang te brengen?

B. tekent op 27 december 2017, acht dagen na het gesprek tussen de officier en Stapert over de beveiliging, de overeenkomst. Achteraf zegt B. dat hij op dat moment niet wist dat hij in maart 2018 in het openbaar gepresenteerd zou worden als kroongetuige. Taghi zou volgens hem eerst aangehouden worden. Dat gebeurde alleen pas in 2019.

De woede hierover is nooit uit het Marengo-proces verdwenen. Een proces dat bol heeft gestaan van conflicten met de kroongetuige.

Het OM zegt in een reactie dat er voorafgaand aan het sluiten van een overeenkomst met een kroongetuige onderhandelingen plaatsvinden, "waarbij veiligheid en vertrouwelijkheid van cruciaal belang zijn voor alle betrokken partijen", vertelt Janneke de Smet, plaatsvervangend hoofdofficier van het landelijk parket. "Niet in de laatste plaats voor de betrokken advocaat."

"Het is van het allergrootste belang dat advocaten hun werk afgeschermd en veilig kunnen doen", vervolgt Smet. "In de huidige tijd waarin onze democratische rechtsorde voortdurend wordt ondermijnd door excessief geweld en dreigingen vanuit de zware georganiseerde criminaliteit, ziet het OM het als haar taak en verantwoordelijkheid dat betrokken advocaten op een veilige wijze hun beroep kunnen uitoefenen. Net als journalisten en rechters hebben we daarin met elkaar een taak te vervullen, ter bescherming van elkaar en van onze rechtsstaat."

Met alle ruimte die de huidige kroongetuigenregeling biedt voor onderhandelingen rijst nu de vraag of uitbreiding wel de juiste weg is.