In de laatste dagen van de verkiezingscampagne richt Kaag haar pijlen op Mark Rutte en de VVD. Ze verwijt de demissionair premier weg te lopen voor zijn verantwoordelijkheid, bijvoorbeeld als het gaat om het klimaatbeleid.

De VVD weigerde haar klimaatplannen door te laten rekenen door het Planbureau voor de Leefomgeving. GroenLinks liet dat vervolgens doen door een eigen bureau, en daaruit bleek het de klimaatdoelen bij lange na niet te halen. Als de VVD-plannen worden uitgevoerd, zou in 2030 maar 41 procent van de CO2-uitstoot worden gereduceerd, terwijl in de klimaatwet 49 procent is afgesproken. D66-fractievoorzitter Rob Jetten sprak ook bij de presentatie van dat GroenLinks-onderzoek.

Is dat niet vreemd, Rob Jetten midden in campagnetijd bij een presentatie van GroenLinks?

"We trekken samen op. Dit zijn gewoon de feiten. Dat de VVD haar plannen niet laat doorrekenen, is een zwaktebod. Als je het klimaatakkoord ondertekent, moet je ook aangeven hoe je de doelen gaat halen. En dat lukt ze dus niet. Vervolgens komen ze alleen met een plan om kerncentrales te bouwen als zogenaamd alternatief."

Zogenaamd?

"Het is niet het verhaal dat je nu moet vertellen. Vier dagen voor de verkiezingen moeten de kiezers weten dat het slecht gaat met het klimaat en dat we daar echt wat aan moeten doen. Het gesprek over kerncentrales beginnen is een manier om moeilijke discussies uit de weg te gaan. Op die manier vertraag je een noodzakelijk veranderingsproces. Als je meer van hetzelfde wil, moet je VVD of CDA stemmen. Als je een echte koersverandering wil, dan moet je bij D66 zijn."

Hoezo?

"VVD wil een beetje meer van hetzelfde, en bezuinigt zelfs op de klimaataanpak. Mark Rutte verandert alleen als hij daartoe wordt gedwongen. Maar uit overtuiging? Nou nee, dat blijkt uit het feit dat er bij hem en de VVD geen enkele visie is op onderwijs, de klimaatcrisis of de noodzaak om te investeren in de rechtsstaat en de sociale advocatuur."

"Bij het CDA is het niet anders. Die partij durft nooit de navelstreng met de boeren door te knippen, die nodig is om de veestapel te halveren. En dat is echt de enige manier om uit de stikstofcrisis te komen. Ik begrijp het wel, die boeren zijn veelal hun achterban, maar dit is het moment om leiderschap te tonen en te zeggen: dit is de richting. Voor ons is dat kringlooplandbouw. Probeer draagvlak te creëren, loop er niet van weg."

Kaag heeft nog een voorbeeld van de 'rookgordijnen' die de VVD volgens haar opwerpt: het idee om bij een volgende vluchtelingencrisis de grenzen van Nederland te sluiten, dat Rutte afgelopen week opperde in de Volkskrant. "Dat is een afleidingsmanoeuvre. Migratie en asiel zijn mede door de corona-uitbraak op dit moment geen issue in Nederland. Ik wil het belang van de kwestie niet veronachtzamen, maar laten we het alsjeblieft over echte problemen hebben. Kinderen van vijftien kunnen nauwelijks nog teksten doorgronden. En de VVD wil desondanks maar mondjesmaat in onderwijs investeren. Echt peanuts! Als je een kenniseconomie wil blijven, en ik kan dit niet genoeg benadrukken, moet je investeren in onderwijs."

Door de coronacrisis is het volgens Kaag niet makkelijk om naar de toekomst te kijken. Terwijl dat wel nodig is, want Nederland moet, als het aan haar ligt, op de schop. Het is volgens de D66-lijsttrekker onbestaanbaar dat een miljoen huishoudens in armoede leven. Dat treft 260.000 kinderen. "Het komt mede door Rutte en de VVD dat we hier zijn beland. Het ging jarenlang om 'vrije markt', 'kleine overheid', 'zelfredzaamheid' en 'efficiency'. De toeslagenaffaire is daar het resultaat van. Daarom is het zo treurig dat juist de VVD nu in haar verkiezingsprogramma weer bezuinigt op de overheid."

Sigrid Kaag belandde vier jaar geleden in de Nederlandse politiek, na een lange carrière in de diplomatie. Ze was in 2013 en 2014 belast met het ontwapeningsprogramma van de Verenigde Naties in Syrië, dat leidde tot de vernietiging van chemische wapens. Daarna was ze VN-vertegenwoordiger in Libanon. In het kabinet-Rutte III werd ze minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking. In september 2020 werd ze verkozen tot lijsttrekker van D66.

Is het moeilijk om u van Rutte af te zetten, nadat u ook jarenlang met hem hebt samengewerkt?

"Het gaat me niet om de persoon; we zijn een andere partij met een andere visie. Ik heb waardering voor Mark Rutte als collega. Ik heb ook respect voor het feit dat hij tien jaar lang de show heeft gerund. Maar ik denk ook dat het nu tijd is voor nieuw leiderschap."

U positioneert zichzelf als kandidaat-premier. Waarin verschilt u van Rutte?

"Ik durf heldere keuzes te maken en voor de troepen uit te lopen. Wat ik zo bewonder aan Angela Merkel, is dat zij draagvlak durft te creëren voor moeilijke beslissingen. Rutte verlegt pas zijn koers als hij zeker weet dat de meerderheid van de bevolking er klaar voor is. Ik wil voor de troepen uit lopen. Mijn idee van leiderschap is dat je je ideeën uitdraagt, laat weten waarover je nadenkt en daarover in gesprek gaat."

Wat is het belangrijkste punt waar u de Nederlanders van moet gaan overtuigen?

"Het vinden van oplossingen voor de klimaatcrisis is de grootste opdracht die voor ons ligt. Er is geen tijd meer te verliezen. Dit is de allerbelangrijkste opgave. We zijn de eerste generatie met alle data die de ernst van de klimaatverandering laten zien en de laatste die er echt nog wat aan kan doen. Daar hoort leiderschap bij. We moeten mensen laten zien dat we eerlijker en groener uit de coronacrisis kunnen komen. Dat het kan."

Nederland is het land van de kleine stapjes

"Zeker, maar wij zijn opgericht voor vernieuwing. Wij zijn een partij van de toekomst: we zijn optimistisch en zoeken altijd de oplossing."

De legalisering van de wietteelt is niet echt gelukt, iets wat jullie heel graag wilden. Kunt u accepteren dat het langzamer gaat dan u wil?

"Wat je niet hoeft te accepteren van jezelf, is dat je altijd maar achter de troepen aan loopt. Niemand had verwacht dat een kabinet met CDA en VVD stappen zou zetten in de richting van legalisering, met de experimenten. Toch is dat wel gebeurd. Nu is het tijd voor de volgende stap."

U bent nog maar een paar jaar op het Binnenhof. Is dat een voordeel of een nadeel voor een politicus die het land wil veranderen?

"Het is een voordeel dat ik veel scherper naar de zaken kijk. En ik neem ervaringen mee van het internationale strijdtoneel, letterlijk en figuurlijk."

Wat was uw moeilijkste beslissing als politicus?

"De Moria-deal in september vorig jaar, over het halen van vluchtelingen uit het kamp op Lesbos na de brand daar. We werden geconfronteerd met de keuze tussen niemand redden of honderd mensen, omdat we samen met de ChristenUnie in de minderheid waren. We hebben toen voor het laatste gekozen, maar het was natuurlijk een schamele vertoning."

Wat doet u als D66 straks buiten de boot valt bij de formatie? Vertrekt u dan weer als diplomaat naar het buitenland?

"Nee hoor, helemaal niet. Dan ga ik de Kamer in. Ik ben naar voren gestapt voor het leiderschap omdat ik geloof in onze idealen, omdat ik verantwoordelijkheid wil nemen. Niet omdat ik een baantje wil hebben."

• Hoe staat Nederland er eigenlijk voor? Klik hier om naar de thema's te gaan die we onder de loep hebben genomen.
  
  
• Partijstandpunten per onderwerp: Coronacrisis | Onderwijs | Zorg | Veiligheid | Klimaat en stikstof | Discriminatie en racisme | Migratie en integratie | Arbeidsmarkt | Woningmarkt
  
  
• Verkiezingsprogramma's: VVD | CDA | D66 | ChristenUnie | PVV | GroenLinks | PvdA | SP | SGP | Partij voor de Dieren | DENK | 50PLUS | Forum voor Democratie
  
  
• Onze gesprekken met de lijsttrekkers.
  
  
• En je kunt je abonneren op onze dagelijkse campagne-update via het blokje hieronder.