"Je kan eigenlijk niet van een tweedeling spreken", zegt socioloog Marianne van Bochove, verbonden aan De Haagse Hogeschool en onderzoeksbureau EMMA, in gesprek met NU.nl. Zij doet sinds het begin van de pandemie onderzoek naar de maatschappelijke impact van het coronavirus.

"We zien allerlei groepen die om verschillende redenen kritisch zijn tegenover de overheid. Mensen kunnen elkaar daarin vinden, maar hoeven het niet eens te zijn op het vlak van vaccinatie of de coronapas. Er is dus niet één scheidingslijn, maar meerdere die door elkaar lopen."

Socioloog Jochem Tolsma van de Rijksuniversiteit Groningen is ook genuanceerd. "Zó groot zijn de tegenstellingen ook weer niet. Wat je ziet op sociale media en tijdens tafelgesprekken op tv, zijn de extremen. Dat zegt niet dat in de samenleving grote spanning tussen die groepen is."

Dit wordt bevestigd in onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), waaruit blijkt dat in het vaccinatiedebat nog best veel begrip voor elkaars standpunten is. Er zijn wel zorgen over de groeiende maatschappelijke verschillen, maar respondenten denken soms ook dat dit beeld in de media ontstaat. "De uitersten zijn er, die moet je laten zien. Maar er moet ook getoond worden wat de veelal zwijgende meerderheid vindt", zei SCP-onderzoeker Lotte Vermeij eerder in gesprek met NU.nl.

Van Bochove heeft tijdens de pandemie onder meer het vertrouwen van Nederlanders onderzocht. Wat opvalt: het vertrouwen van mensen onderling is relatief stabiel. "Je hebt verhalen dat de coronamaatregelen een splijtzwam kunnen zijn binnen vriendengroepen en families", zegt ze. "Maar dat zien we in onze cijfers minder terug."

Het vertrouwen in de landelijke overheid is echter wel extreem afgenomen. In maart 2020, toen de coronapandemie uitbrak, vertrouwde nog 69 procent op de landelijke overheid. Nu is dat gedaald tot 29 procent, blijkt uit het onderzoek waar onder meer de Erasmus Universiteit Rotterdam, Vrije Universiteit Amsterdam, Universiteit Leiden, De Haagse Hogeschool en Kieskompas aan meewerkten.

Daar lijkt vooral de spanning te zitten. "Als je per se van een tweedeling wil spreken, dan zit die tussen mensen die wel of geen vertrouwen hebben in de overheid", aldus Van Bochove.

Het kabinet maakte dinsdag bekend dat de meeste coronamaatregelen worden versoepeld. Vervagen de scheidingslijnen daardoor?

Tolsma verwacht dat er verdeeldheid blijft zolang er maatregelen gelden voor specifieke groepen of sectoren zoals nachtclubs. "Ze voelen zich in het nauw gedreven en gaan steeds extremer gedrag vertonen." Volgens hem kan dat worden voorkomen door perspectief te bieden. "Maar dat is de afgelopen jaren niet gelukt."

Dat de coronapas in de ijskast wordt gezet, gaat volgens Van Bochove verschil maken. "Veel mensen hadden het gevoel dat ze als tweederangsburgers werden weggezet en ook gevaccineerden waren er kritisch over. Als de coronapas wegvalt, dan gaan de meeste scherpe kantjes ervan af."

Mochten de coronamaatregelen helemaal geschrapt worden, dan ziet Tolsma een positiever scenario voor zich. "Je ziet niet aan iemand of die voor of tegen bijvoorbeeld het 2G-systeem was. Bovendien, nu veel coronamaatregelen niet meer relevant zijn, wordt je mening erover ook minder belangrijk. Dus het wordt steeds moeilijker om de verschillende kampen te onderscheiden en de reden dat groepen nu tegenover elkaar staan, verdwijnt. We zullen dan langzaam groeien naar het 'nieuwe normaal'."

Waar de sociologen zich nog wel zorgen om maken, is dat de ongelijkheid in de samenleving de afgelopen jaren is toegenomen, mede door corona. Mensen zijn hun baan verloren of hebben juist meer verdiend. In het onderwijs zijn bij bepaalde groepen leerlingen grote achterstanden opgetreden. "En een toenemende ongelijkheid tussen jong en oud, wit en zwart, links en rechts, stad en platteland, laag en hoog opgeleid vergroot de kans op polarisatie."

De politiek kan dit volgens beiden tegengaan. "We moeten een beleid gaan zien waarin mensen die zich achtergesteld voelen, het idee krijgen dat er ook voor hun belang wordt opgekomen", aldus Van Bochove.

"Ze willen écht merken dat het beleid een positieve impact heeft op hun leven. Zolang dat niet het geval is, zullen mensen zich tegen de overheid blijven keren."

Tolsma denkt dat de politiek er de komende jaren voor moet zorgen dat verschillende groepen in de samenleving met elkaar in contact blijven komen. "Dat kan met burgerpanels, maar ook door te investeren in voorzieningen in wijken waar mensen elkaar ontmoeten."

Daar sluit Van Bochove zich bij aan. "Sleutelfiguren als huisartsen, jongerenwerkers en ambtenaren die in contact staan met mensen spelen een belangrijke rol. De landelijke politiek is belangrijk in de beeldvorming, maar lokale instanties waar mensen mee te maken krijgen maken echt het verschil."

Vrijdag organiseert NU.nl een dag over het leven na de pandemie. Op een extra rubriek op de voorpagina blikken we vooruit op de tijd zonder (zware) maatregelen. Lees alle verhalen hier:

• Strenge maatregelen lijken voorbij: brengt dat de samenleving weer bijeen?
• Heeft thuiswerken de werk-privébalans verstoord? 'Balans bestaat eigenlijk niet'
• 1G heeft beperkt effect op reproductiegetal, maar kan wel verschil maken
• VIDEO: Zo zorg je ervoor dat de 'verplichte' drie zoenen niet terugkomen
• Terug naar de kantoortuin: zo blijf je gefocust
• Heeft de pandemie het taboe op mentale gezondheid definitief doorbroken?