Koning Willem-Alexander wordt gezien als symbool dat alle Nederlanders verbindt. Nu hij het onderzoek naar de rol van zijn familie in de koloniale geschiedenis heeft aangekondigd (én het ook zelf betaalt), geeft dit aan dat dit onderwerp onder heel Nederland onder de aandacht moet komen.

Een luchtig voorbeeld van de verbindende rol van de koning is een met oranje vlaggetjes zwaaiende Willem-Alexander tijdens een belangrijke voetbalwedstrijd van het Nederlands elftal. Als de koning er zit, weet iedereen dat er iets gaande is dat voor het hele land belangrijk is.

"Willem-Alexander is het staatshoofd van het Koninkrijk der Nederlanden", zegt rechtshistoricus Wouter Veraart van de Vrije Universiteit Amsterdam tegen NU.nl. "Hij staat aan het hoofd van de regering. Niet alleen voor de inwoners van de koloniën is daarom zijn eigen onderzoek van belang, maar ook voor de inwoners van Nederland."

Een onderzoek naar de koloniale verzamelingen van het koningshuis komt in 2024 met resultaten. Willem-Alexanders onderzoek naar het koloniale verleden van de koninklijke familie volgt in 2026.

"Diepgaande kennis van het verleden is essentieel om historische feiten en ontwikkelingen te kunnen begrijpen en de impact daarvan op mensen en gemeenschappen zo scherp en eerlijk mogelijk onder ogen te kunnen zien", zei de koning zelf over dat laatste.

Willem-Alexander heeft geen excuses aangeboden voor het slavernijverleden. Dat deed hij in 2020 wel in Indonesië namens de Nederlandse Staat, voor het geweld tijdens de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog. Daarom willen veel betrokkenen bij het slavernijverleden dat Willem-Alexander ook excuses voor die periode uitspreekt.

Premier Mark Rutte is daar geen voorstander van. Excuses voor het slavernijverleden zouden te gevoelig liggen. Daarom vindt de leider van het kabinet het juist onverstandig om de koning daarin een rol te geven.

De Black Lives Matter-demonstraties tegen racisme hebben sinds 2020 ook de aandacht voor het koloniale verleden van Nederland vergroot. Het kabinet erkende een jaar later dat het koloniale en slavernijverleden doorwerkt in het heden: denk aan discriminatie op de woningmarkt, etnisch profileren door de politie en stagediscriminatie.

Willem-Alexander en koningin Máxima hebben over het koloniale verleden en de doorwerking ervan gesproken met personen uit de wetenschap en het maatschappelijke veld. Dat deden ze in mei en september van dit jaar. De koning kreeg bovendien meer belangstelling voor het koloniale verleden door de ophef over zijn gebruik van de Gouden Koets.

De omstreden Gouden Koets staat als rijtuig van de koning symbool voor het koloniale verleden van het koningshuis. Het rijtuig is eigendom van de koninklijke familie.

De koets werd tegen het eind van de negentiende eeuw aan de koninklijke familie gegeven, als cadeau aan de toen net ingehuldigde koningin Wilhelmina. Het rijtuig bevat meerdere panelen. Daarop zijn tot slaaf gemaakte mensen te zien.

Het is nog niet bekend of ook de oorsprong van de Gouden Koets onderzocht wordt. Dat besluit moet nog worden genomen door de commissie die de koloniale stukken uit de koninklijke verzamelingen gaat onderzoeken.

Er zijn sterke vermoedens dat ook het koningshuis geld heeft verdiend over de ruggen van tot slaaf gemaakte mensen. Wat sowieso een feit is: koning Willem I richtte in 1814 De Nederlandsche Bank (DNB) op. Willem-Alexander was van 1998 tot 2010 lid van de raad van commissarissen van DNB.

In februari bleek uit onderzoek dat de bank betrokken was bij de slavernijpraktijken van Nederland. In juli van dit jaar maakte DNB hier excuses voor.

De geschiedenis van het Koninklijk Huis gaat veel verder terug dan die van de Staat. Het Koninklijk Huis is sinds de vijftiende eeuw nauw verbonden met die van Nederland. Dat valt te lezen op de website van het Koninklijk Huis. "Vanaf die tijd leveren de Oranjes als stadhouders, koningen en koninginnen een belangrijke bijdrage aan het bestuur van ons land."

"Het koninkrijk bestaat pas sinds 1813", legt Veraart uit. "Als je dus Nederland en de inwoners wilt laten kennismaken met het koloniale verleden, is dit onderzoek van de koninklijke familie een uitgelezen kans."

De rechtsfilosoof sluit niet uit dat de verbondenheid van de Oranjes met bijvoorbeeld de slavernij groter is dan we nu denken te weten.

Experts juichen toe dat Willem-Alexander de rol van zijn eigen familie in het koloniale verleden onderzoekt. "Het is van belang dat alle feiten boven tafel komen", zegt Kathleen Ferrier, voorzitter van de Nederlandse UNESCO-commissie voor onderwijs, wetenschap, cultuur en communicatie, tegen NU.nl.

"Na onderzoek van de grote steden en de banken naar hun koloniale verleden vind ik het heel goed dat ook de koning naar zijn eigen familie gaat kijken."