Canada zucht al weken onder hitte en droogte, waardoor bossen al vroeg in de zomer vlam vatten. De rook van die bosbranden kleurt luchten rood van New York tot Noorwegen.

Ondertussen hebben we in Nederland juist een stralende hemel - en naar verwachting maar liefst anderhalve maand geen spat regen.

Is er een verband tussen dit weernieuws? Ja. De straalstroom, een normaal krachtige westenwind op zo'n 10 kilometer hoogte, is veel zwakker dan normaal. Er ontstaan grote slingers in de stroom en hogedrukgebieden blijven wekenlang op één plek.

Op de straalstroom komen we zo terug. Eerst de klimaatmodellen. Eén ding weten we zeker, zegt klimaatonderzoeker Dim Coumou van de Vrije Universiteit tegen NU.nl: modellen hebben de toename van zomerse hitte onderschat. Dat blijkt onder andere uit vorig jaar gepubliceerd onderzoek onder leiding van het KNMI.

Zo noteerde Nederland in 2019 voor het eerst temperaturen van meer dan 40 graden. In Canada werd het in 2021 zelfs bijna 50 graden. Het zijn temperaturen die klimaatwetenschappers bij het huidige niveau van wereldwijde opwarming eigenlijk voor onmogelijk hielden.

Met die hogere temperaturen neemt de verdamping toe, en daarmee ook het risico op droogten. Ingewikkelder is regenval. Hoeveel regen er valt en waar die regen valt, hangt af van de ligging van hogedrukgebieden (met droog en zonnig weer) en lagedrukgebieden (met buien). En van hoe lang zulke weersystemen op één plek blijven.

Daar keert de straalstroom terug in dit verhaal. Bij een sterke straalstroom wisselen droge en natte periodes elkaar snel af. Bij een zwakke straalstroom kunnen 'blokkades' ontstaan (hogedrukgebieden die op één plek blijven).

Klimaatmodellen voorspellen dat in de toekomst 's zomers vaker zo'n hardnekkig hogedrukgebied zal vormen boven de Britse eilanden en de Noordzee. Precies waar die ook nu wekenlang ligt. Maar die voorspelling geldt pas voor de zomers ná 2050, als de wereld verder is opgewarmd.

Coumou doet onderzoek naar 'hardnekkig zomerweer'. Daaruit bleek vorig jaar dat de zwakkere straalstroom leidt tot extra hittegolven in Europa. Zijn vervolgonderzoek richt zich op de rol van modellen.

Of modellen naast de toename van hittegolven ook de toename van droogten onderschatten, is onder experts geen uitgemaakte zaak. Het is weliswaar opvallend dat we meerdere droge zomers op rij meemaken, maar er kan ook iets anders in het spel zijn, zegt klimaatonderzoeker Frank Selten van het KNMI: "Het patroon van de laatste jaren, met hoge druk boven de Britse eilanden, schrijf ik toe aan toeval."

De straalstroom kan volgens Selten in de toekomst 's zomers meer gaan slingeren door afzwakking van de Golfstroom. Dat is weer een gevolg van de mondiale opwarming. Maar alhoewel die zwakkere Golfstroom al gemeten wordt, is dit krachtenspel volgens Selten nog niet ver genoeg gevorderd. Hij denkt daarom dat we (nog) te maken hebben met natuurlijke variaties van de straalstroom. Toeval dus.

Toch is het duidelijk dat de modellen ook hier iets missen, vervolgt Coumou. "Maar het is nog niet duidelijk wát ze missen. Onderschatten de modellen langjarige natuurlijke schommelingen? Of onderschatten ze ook de invloed van klimaatverandering op de straalstroom?"

Of, zo houdt Coumou ook voor mogelijk: allebei. Voor onze zomers van de toekomst heeft deze onzekerheid gevolgen. We weten dat ze warmer en droger zullen worden, maar voorlopig nog niet goed hoe snel.