Wereldwijd is er vorig jaar meer dan 400 miljoen ton plastic geproduceerd: tientallen kilo's per bewoner van de planeet. Een flink deel daarvan belandt in het milieu en stroomt uiteindelijk de zee in. Daar breekt het af tot piepkleine deeltjes die ondertussen in alle uithoeken van de aarde zijn gevonden - zelfs in ons bloed.

De lidstaten van de Verenigde Naties spraken daarom vorig jaar af een bindend verdrag op te stellen dat een einde moet maken aan plasticvervuiling. Inger Andersen, de directeur van het VN-Milieuprogramma, sprak van "de belangrijkste milieuafspraak sinds het Parijsakkoord".

Maar het echte werk moest toen nog beginnen, want er was nog niet afgesproken hoe zo'n verdrag er dan zou moeten uitzien. Daarover onderhandelen de 193 VN-lidstaten in vijf rondes. Vorige week was het in Parijs tijd voor de tweede sessie, die de weg naar een eerste conceptverdrag moest plaveien.

De eerste twee dagen leek het er niet op dat het zover zou komen. De gesprekken gingen niet over de inhoud, maar verzandden in procedurele ruzies. "De emoties liepen hoog op en dreigementen vlogen over en weer, terwijl de afgevaardigden geen vooruitgang boekten op de kern van de zaak", viel te lezen in een verslag van de specialistische site Earth Negotiations Bulletin.

"De eerste twee dagen was het een ramp", zegt ook Maria Westerbos, directeur van de Plastic Soup Foundation. Zij was aanwezig als een van de vele waarnemers die zowel milieu- als industriegroepen naar Parijs hadden gestuurd.

Volgens Westerbos zaten met name olieproducerende landen als Saoedi-Arabië en Rusland achter de "urenlange discussies over procedures". "Zij probeerden de onderhandelingen te vertragen en zelfs te ondermijnen." De productie van plastic is immers van groot financieel belang voor hun olie-industrie.

Pas vanaf dag drie kon het eindelijk gaan over de inhoud van het verdrag. Daarbij staat een fundamentele vraag centraal: moeten we vervuiling met plastic voorkomen door beter om te gaan met het afval of vooral door minder plastic te maken?

Dat is een vraag die ook de toekomst van de plasticproducenten gaat bepalen. Niet voor niets telde de Franse nieuwssite Mediapart maar liefst 190 lobbyisten van de plasticindustrie in Parijs.

Branchevereniging Plastics Europe vindt dat we vol moeten inzetten op "een razendsnelle wereldwijde groei van de inzamel-, sorteer- en recyclingcapaciteit". Maar de industrie waarschuwt voor "overhaaste onderhandelingen" en "besluiten die mooie krantenkoppen opleveren, maar wetenschappelijk en economisch averechts werken". Lees: zet niet het mes in de productie van plastic.

Maar de focus op recycling is tegen het zere been van ontwikkelingslanden, die nu vaak nauwelijks aan afvalbeheer doen. Daar stroomt veel plastic de zee in of wordt het in de openlucht verbrand. Het is zeer de vraag of de landen al hun plasticafval in de toekomst hoogwaardig kunnen verwerken en recyclen. Als dat moet gebeuren, is de volgende vraag: wie betaalt? Ook die financiële vraag staat tijdens de onderhandelingen nog open.

De enige échte oplossing is om veel minder plastic te maken, vindt de Plastic Soup Foundation. Het plastic dat overblijft moet bovendien minder schadelijke chemicaliën bevatten. Alleen zo kunnen we de biodiversiteit en onze eigen toekomst veiligstellen, zegt directeur Westerbos. "We moeten vooral ook de menselijke gezondheid gaan beschermen."

Ook de Nederlandse overheid zet met een coalitie van nog zo'n zestig landen in op een ambitieus verdrag. Dat moet bijvoorbeeld paal en perk stellen aan de productie van wegwerpplastics, zoals het folietje om een bak tomaten. Uiterlijk in 2040 moet er een eind zijn gekomen aan alle plasticvervuiling.

In de laatste dagen van de onderhandelingen bleek er toch veel steun te zijn voor zulke rigoureuze maatregelen, zegt Westerbos. "Er tekende zich een mooie verschuiving af. De focus lag eerst op plastic als afval- en vervuilingsprobleem. Inmiddels is de focus verlegd richting een verdrag dat zich richt op bedreigingen van de gezondheid en biodiversiteit."

Westerbos hoopt op een verdrag met een even grote impact als het zogeheten Montrealprotocol uit 1987. Daarmee werd de uitstoot van zogeheten cfk's aan banden gelegd, omdat zij een gat in de ozonlaag hadden gecreëerd. Dankzij het verdrag herstelt de ozonlaag zich inmiddels weer.

De onderhandelaars komen in november nogmaals bijeen. Voor die tijd wordt een 'versie nul' van het verdrag opgesteld. Daar komen alle mogelijke opties in te staan. Voor het eind van 2024 moet de uiteindelijke plasticdeal zijn ondertekend.