Op de Nederlandse wegen kruisen twee tegenstrijdige trends elkaar. Aan de ene kant worden onze auto's steeds schoner door de opkomst van elektrisch rijden. Maar ze worden tegelijk óók groter, zwaarder en daardoor minder energiezuinig.

Door die tweede ontwikkeling is de verduurzaming van de benzine- en dieselauto de afgelopen jaren gestokt, blijkt uit cijfers van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). Jarenlang ging het brandstofverbruik per kilometer sterk omlaag, maar daar is een eind aan gekomen.

De gemiddelde nieuwe benzine- of dieselauto stootte in 2021 nog net zoveel uit als in 2014. De uitstoot van alle auto's bij elkaar ging wel omlaag, doordat het marktaandeel van elektrische auto's tot 20 procent groeide.

Ook onder elektrische rijders is de SUV populair: de helft van de nieuwe elektrische auto's is zo'n groot model. Er komt weliswaar geen CO2 uit de uitlaat, maar zulke auto's verbruiken wel meer elektriciteit per kilometer dan kleinere e-auto's.

Bovendien zijn er veel meer grondstoffen nodig om een elektrische SUV te maken dan een kleinere elektrische auto. Ze wegen vaak anderhalf keer zoveel als een kleiner model en de accu is ongeveer twee keer zo groot.

Daardoor zijn er meer schaarse materialen als lithium, nikkel, aluminium en staal nodig, stelt het Internationaal Energieagentschap (IEA). De CO2-uitstoot bij de productie van een elektrische SUV is volgens het IEA 70 procent hoger dan bij die van een kleinere auto.

Personenauto's worden al decennialang groter, een fenomeen dat schertsend ook wel 'autobesitas' wordt genoemd. Het wordt veroorzaakt door consumenten die steeds meer luxe eisen, maar ook door autofabrikanten die zelf de nadruk leggen op grotere modellen. Daarmee valt namelijk meer winst te maken dan met goedkopere, compacte auto's.

"We hebben de producenten van auto's onvoldoende gestimuleerd om in te zetten op energiezuinigheid", zegt verkeerseconoom Erik Verhoef (VU Amsterdam). Overheden zouden volgens hem meer moeten doen om de productie en aanschaf van kleinere, energiezuinige auto's aan te moedigen. Nu wordt er in de prijzen onvoldoende rekening gehouden met de 'externe effecten' van grotere auto's, vindt Verhoef.

Het gaat dan niet alleen om de grotere klimaat- en milieu-impact van SUV's. De hogere voertuigen zijn weliswaar comfortabel en veilig voor de mensen die erin zitten, maar vormen juist een groter gevaar voor mensen erbuiten, zoals voetgangers of fietsers.

Bij een aanrijding met een SUV hebben zij een twee à drie keer zo grote kans om te overlijden, schrijft het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid op basis van literatuuronderzoek. Voor kleine kinderen is het overlijdensrisico zelfs vier keer groter dan bij een aanrijding met een kleinere auto.

Voor de Vlaamse mobiliteitsexpert Eva Van Eenoo (Vrije Universiteit Brussel) was het de aanleiding om op te roepen tot 'SUV-vrije zones'. Van Eenoo zei tegen het Belgische nieuwsmagazine Knack dat de grote voertuigen geweerd moeten kunnen worden uit stadscentra en woonwijken. Het leidde tot woeste reacties, maar ook tot steun van mensen die zich zorgen maken over de verkeersveiligheid en het klimaat.

Ook Van Eenoo vindt dat overheden veel meer moeten doen om de opkomst van de SUV te remmen. Ze is blij dat er een groeiend bewustzijn is over de impact van SUV's, maar vreest dat overheden bang zijn voor de reacties van het immer groeiende aantal SUV-eigenaren als ze aan banden worden gelegd. "Hoe langer ze wachten, hoe moeilijker het wordt om in te grijpen", zegt ze tegen NU.nl. "Ik ben wat dit betreft dus niet erg optimistisch."

Verhoef begrijpt de oproep van Van Eenoo, maar roept op tot een bredere aanpak. "Als we inderdaad klimaatneutraal willen worden, zullen we ons gedrag op heel veel manieren moeten aanpassen. Het betekent ook dat we meer moeten gaan fietsen en meer van het ov gebruik moeten gaan maken." Het ontmoedigen van de SUV is dus maar een klein deel van de oplossing.

Met de introductie van rekeningrijden kan wel een stap worden gezet. Het kabinet wil dat automobilisten vanaf 2030 gaan afrekenen per kilometer. Het ligt voor de hand om eigenaren van grote auto's dan meer te laten betalen dan mensen die in kleinere wagens rijden, vindt Verhoef.

"Als een SUV meer ruimte inneemt, een groter risico heeft voor andere weggebruikers en zorgt voor meer uitstoot, ook al is hij elektrisch, dan is het logisch om dat te weerspiegelen in de prijzen. Dat moet ook volstrekt helder zijn op het moment dat iemand zo'n auto koopt."