Nederland is een wereldwijde koploper op het gebied van zonne-energie. Waar we in 2017 nog maar 2 procent van onze elektriciteit uit de zon haalden, was dat vorig jaar al 16 procent.

Dat is goed voor het klimaat, maar op de groei van het aantal zonneweides is ook veel kritiek. Omwonenden protesteren er vaak tegen, omdat ze zo'n zonnepark niet mooi vinden of omdat er landbouwgrond door verloren gaat.

Ook gebruikers van ons reactieplatform NUjij begrijpen niet waarom zonnepanelen in velden worden neergelegd, terwijl er nog veel 'lege' daken beschikbaar zijn. In ons volle land is er geen plek om zonnecentrales van vele hectares aan te leggen, zeiden veel gebruikers in de reacties. Waarom komen die er dan toch?

Ook in Den Haag en bij lokale overheden wordt daar veel over gediscussieerd sinds zonne-energie booming is in Nederland. In 2019 kwam er een nationale 'voorkeursvolgorde' voor zonnepanelen. Daarin staat dat we ze het liefst op daken neerleggen, of in 'slimme functiecombinaties'. Het gaat dan bijvoorbeeld om zonnepanelen boven parkeerplaatsen of boven fruitteelt. Een weiland vol zonnepanelen is de minst wenselijke optie, staat in de Nationale Omgevingsvisie.

Drie kwart van de zonnepanelen ligt op daken, blijkt uit de recentste gegevens van statistiekbureau CBS en de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. Daken van woningen leveren de grootste bijdrage, gevolgd door grotere bedrijfsdaken. Iets minder dan een kwart van alle zonnestroom wordt opgewekt in weilanden.

De rol van zonneweides als energiebron is dus nog beperkt, maar ze schieten wel als paddenstoelen uit de grond. Er zijn inmiddels ruim vijfhonderd zonnevelden in Nederland, waarvan meer dan de helft in de laatste drie jaar is aangelegd. Zo'n veld is meteen ook veel groter dan een gemiddeld zonnedak. Huizeneigenaren leggen gemiddeld tien zonnepanelen op hun dak en op een groot zonnedak liggen er gemiddeld achthonderd. Op zonnevelden liggen er nog véél meer: gemiddeld achttienduizend.

Dat is ook precies de reden waarom die velden zo geliefd zijn bij bedrijven die geld willen verdienen met zonne-energie. In een weiland kun je in één keer heel veel zonnepanelen plaatsen. Het grootste zonnepark van Nederland is 85 hectare groot en bevat 328.000 panelen. Om net zo veel energie op te wekken als dat zonnepark, zijn honderden grote daken nodig.

Daar wringt de schoen. Daken hebben een 'gedoefactor', schreef een commissie die onderzocht hoe lokale overheden kunnen zorgen voor meer zonnepanelen op daken in hun regio. Weilanden zijn overal hetzelfde, terwijl elk dak weer anders is.

Meer dan de helft van de daken kan niet direct vol worden gelegd met zonnepanelen, omdat ze bijvoorbeeld niet genoeg draagkracht hebben. Veel grote daken kunnen wel worden aangepast om toch nog geschikt te worden voor zonnepanelen, blijkt uit onderzoek. Minister Rob Jetten (Klimaat en Energie) wil in de toekomst een subsidie beschikbaar stellen voor zulke aanpassingen.

Maar er zijn ook andere redenen dat het 'gedoe' is om zonnepanelen op daken te leggen. Een energiebedrijf of -coöperatie moet toestemming van de eigenaar krijgen voordat er panelen op een dak gelegd kunnen worden. En die eigenaar zit niet altijd te wachten op werkzaamheden aan zijn gebouw.

Een gebouweigenaar die zonnepanelen op een eigen dak wil leggen, heeft vaak nog te maken met huurder(s) in het pand. Die profiteren dankzij de zonnepanelen van een lagere energierekening, terwijl de kosten van de aanleg bij de eigenaar liggen. Zij hebben dus botsende belangen en moeten tot een financiële overeenkomst zien te komen.

En dan wil de verzekering nog weleens dwarsliggen, omdat er extra maatregelen tegen brandrisico's nodig zijn. Om al die redenen gaat het zonnepanelenfeest vaker niet door op daken dan in het weiland.

Bram van den Boogaard is projectleider van de nieuwe Helpdesk Zonopwek, die gemeenten en provincies moet helpen om deze problemen op te lossen. Hij ziet dat het niet makkelijk is om in één keer grote stappen te zetten. "Het is nog veel maatwerk."

De helpdesk geeft gemeenten wel tips om meer zonnedaken mogelijk te maken. Ze kunnen bijvoorbeeld zelf in kaart brengen welke daken mogelijk geschikt zijn en wie de eigenaren zijn. Vervolgens kunnen ze een strategie maken om zonnepanelen op die daken te krijgen.

Ook met subsidies wordt volop geëxperimenteerd. In de provincie Overijssel is er voor gebouwen met asbestdaken bijvoorbeeld de regeling 'Asbest eraf, zon erop'. "Zo worden combinaties gezocht om meerdere dingen in één keer aan te pakken", zegt Van den Boogaard.

De wil is er dus, maar ondertussen voelen gemeenten en provincies de druk om snel veel duurzame energie op te wekken. Ook bedrijven richten zich steeds meer op grote projecten. En dat is terug te zien in de statistieken. Momenteel is er voor ruim 9 gigawatt aan toekomstige zonneprojecten subsidie toegekend. Meer dan de helft van al die zonnepanelen komt terecht in een weiland.