Toen Rusland vorig jaar Oekraïne binnenviel en de energiecrisis losbarstte, leidde dat ook tot grote zorgen over het klimaat. In plaats van (Russisch) gas zouden we meer kolen gaan gebruiken, de energietransitie zou misschien wel een grote klap krijgen en de klimaatdoelen leken verder weg dan ooit.

Die zorgen lijken voorbarig te zijn geweest, blijkt uit een stapel onderzoeken die de afgelopen weken en maanden zijn verschenen. Mede dankzij de crisis is de energietransitie in een stroomversnelling terechtgekomen en bereikt ons gebruik van fossiele brandstoffen een piek of op zijn minst een plateau.

In de komende jaren zal ook de uitstoot door ons gebruik van olie, kolen en gas langzaam maar gestaag gaan dalen. Dat blijkt uit rapporten van onder meer het Internationaal Energieagentschap (IEA), oliegigant BP en databedrijf Rystad Energy.

Het betekent een nieuwe fase in de strijd om onze wereld leefbaar te houden. Nu komt de lange en moeilijke daling van het gebruik van fossiele brandstoffen. Hoe snel en scherp die daling wordt, bepaalt hoe warm het in de toekomst zal zijn en hoe ver de zeespiegel zal stijgen.

Het is opmerkelijk dat ook BP een piek in de fossiele uitstoot ziet. Net als andere olie- en gasbedrijven boekte de Britse oliegigant dankzij de energiecrisis een recordwinst in 2022. BP was op klimaatgebied relatief ambitieus, maar kondigde prompt aan dat het toch weer meer geld gaat steken in het winnen van olie en gas. Daardoor gaat de uitstoot van het bedrijf minder snel omlaag dan eerder was voorzien.

Maar de onderzoekstak van datzelfde BP ziet de vraag naar olie de komende jaren vlak blijven of een daling inzetten, dankzij de snelle groei van het aantal elektrische auto's. De vraag naar aardgas is ondertussen een groot vraagteken. In een conservatief scenario blijft die nog tot 2040 stijgen, maar in twee scenario's met ambitieuzer klimaatbeleid zet die rond 2025 of 2030 een daling in.

Ook het IEA werkt met drie verschillende scenario's voor het wereldwijde energiegebruik. Met het bestaande beleid zet het gebruik van fossiele brandstoffen rond 2025 een langzame daling in, voorspelde het agentschap in oktober. Het was voor het eerst dat het IEA een piek zag ontstaan in het conservatiefste scenario.

Met de ambitieuzere klimaatplannen die landen al hebben aangekondigd, of in een scenario met nóg strenger klimaatbeleid, daalt het gebruik van kolen, olie en gas sneller. Dan is een merendeel van de energie ergens tussen 2030 en 2040 hernieuwbaar.

Het IEA waarschuwt al jarenlang dat er niet voldoende wordt geïnvesteerd in schone energie. Er moeten biljoenen euro's extra worden geïnvesteerd om zo snel te vergroenen dat de opwarming van de aarde kan worden beperkt tot 1,5 graden. Dat kwam langzaam op gang, maar marktonderzoeker BloombergNEF meldde onlangs dat investeringen in de energietransitie nu op hetzelfde peil zijn als investeringen in fossiele brandstoffen.

Voor een belangrijk deel komt dat door de groeiende industrie die zonnepanelen en windturbines produceert en installeert. Maar ook investeringen in elektrisch vervoer zitten flink in de lift. Dat zorgt voor minder vraag naar olie en meer naar (groene) elektriciteit.

Juist bij de opwekking van elektriciteit gaat de vergroening het hardst. Dat is het best te zien door te kijken naar de extra elektriciteitscentrales die er elk jaar bij komen.

Waar er aan het begin van de eeuw nog veel kolen- en gascentrales werden bijgebouwd, worden er nu bijna alleen nog maar zonne- en windparken toegevoegd aan de wereldwijde stroomnetten. Her en der komen er nog wel fossiele energiecentrales bij, maar wereldwijd gaan er ongeveer net zo veel van die centrales dicht, blijkt uit cijfers van Ember. Netto blijft de hoeveelheid fossiele elektriciteit dus gelijk.

De grote vraag is nu hoe hard de groei van zonne- en windenergie zal doorzetten, en hoe snel we van de fossiele brandstoffen afkomen. De voorspellingen daarover lopen ver uiteen.

Het Amerikaanse Rocky Mountain Institute (RMI) heeft een zeer optimistische blik. Energieanalist Kingsmill Bond van het RMI is ervan overtuigd dat de fossiele uitstoot al in 2019 een piek heeft bereikt. We zitten nu op een plateau waar we binnenkort rap van zullen afdalen, denkt hij. Bond benadrukt dat het bereiken van de fossiele piek "pas de eerste stap in de energietransitie is". "Maar het is een belangrijk moment dat we ruim een eeuw aan groei beëindigen."

Bond verwacht dat zonne- en windenergie exponentieel blijven groeien, omdat ze steeds goedkoper worden. Nu al is het vrijwel overal op aarde goedkoper om elektriciteit te halen uit zon en wind dan uit fossiele brandstoffen. Duurzame energie zal hetzelfde pad volgen als de computer sinds de jaren tachtig, denkt Bond. Lange tijd waren pc's veel te duur, maar plotseling had iedereen er één op zijn bureau staan en inmiddels zitten ze ook in onze broekzak. In tegenstelling tot het RMI gaan het IEA en BP ervan uit dat de groei van zonne- en windenergie gaat afvlakken.

Maar volgens Bond is het een ijzeren wet van de technologie dat zonnepanelen, elektrische auto's en warmtepompen hun snelle groei zullen doorzetten. Hij maakt zich dan ook weinig zorgen over plannen van oliemaatschappijen om de winning te verhogen. "Je consumeert niet meer olie omdat BP er meer van produceert. Je consumeert minder omdat je een elektrische auto koopt. We moeten ons denken echt concentreren op de vraag."