Op Antarctica bevindt zich 's werelds grootste ijskap. Deze ligt grotendeels op land, maar strekt zich langs de randen ook uit over de aangrenzende oceaan. Die drijvende delen worden ijsplaten genoemd.

Op de koudste ijsplaten vormen 's zomers sneller smeltwatermeren dan op de warmere randen van de ijskap. Dat blijkt uit nieuw onderzoek van de Universiteit Utrecht en de TU Delft, dat donderdag verscheen in vakblad Nature Climate Change.

Dat komt doordat de koudste ijsplaten van Antarctica veel droger zijn dan andere warmere ijsplaten. Dat betekent dat er minder sneeuw op het ijs ligt. Sneeuw werkt als een soort spons op smeltwater, vertelt hoofdauteur Melchior van Wessem van de Universiteit Utrecht aan NU.nl. Bij een dunne sneeuwlaag vormt smeltwater sneller meertjes.

Die meertjes zijn donkerder dan het ijs en warmen daardoor snel op in de zon. Dat versterkt de opwarming. Ook kan het smeltwater in breuken stromen, waardoor de ijsplaat kan opbreken.

Waar ligt dan het kantelpunt voor de afsmelting van deze koude en droge ijsplaten? Dat hebben de Nederlandse onderzoekers met een model berekend. Als de gemiddelde jaartemperatuur boven de -15 graden komt, vormen zich op sommige ijsplaten al de eerste smeltwatermeren. Dat is 10 graden kouder dan bij andere ijsplaten waarop meer sneeuw valt.

Voor de Rossplaat is dat nu nog niet zover. Het kantelpunt kan volgens de onderzoekers later deze eeuw bereikt worden. Kleinere ijsplaten in het westen van Antarctica zijn tegen die tijd waarschijnlijk al verdwenen. Zo is zeespiegelstijging een traag proces, dat steeds een beetje sneller gaat.

Net als delen van West-Antarctica wordt ook de Rosszee gezien als een achilleshiel van Antarctica. De zee vormt een soort wig tussen de West-Antarctische en de Oost-Antarctische ijskap. Die laatste bevat veel meer ijs en is gemiddeld een stuk kouder.

Uit geologisch onderzoek was al gebleken dat de reusachtige Rossplaat kon instorten tijdens warmere periodes in het verleden. Dat ging gepaard met meerdere meters zeespiegelstijging.

Gezien het koude klimaat van de Rossplaat was dat tot nu toe een raadsel. Onderzoeker Van Wessem kan nog niet zeggen of de nieuwe bevindingen over het ontstaan van smeltwatermeren daar een verklaring voor bieden. "Het is zeker interessant voor een vervolgonderzoek."

Ook de Oost-Antarctische ijskap bevat kleine inkepingen, zoals de Amery-ijsplaat. En ook daarvoor gelden de conclusies van de Nederlandse onderzoekers, zegt Van Wessem. "Amery is een heel koude ijsplaat die extreem droog is. Die plaat is zelfs zó droog dat daar nu ook al heel veel smeltwatermeren te vinden zijn."

"En zo zijn er nog andere Oost-Antarctische ijsplaten waar de drempelwaarde voor de vorming van smeltwatermeren laag blijkt te zijn, of waar deze al bereikt is", vertelt de onderzoeker.

Het onderzoek is belangrijk voor Nederland. Dat komt doordat massaverlies van ijskappen niet evenredig wordt verdeeld over de aarde. IJsverlies op Antarctica leidt in de Noordzee tot sterkere zeespiegelstijging dan eenzelfde hoeveelheid ijsverlies op Groenland.

Die uitvergroting via complexe zwaartekrachteffecten wordt bovendien nog sterker als het gaat om ijsverlies op Oost-Antarctica. Precies de delen die voorheen stabiel werden geacht, maar waar het nieuwe onderzoek toch ook kleine zwakke plekken bespeurt.