De overheid wil dat de Nederlandse economie in 2050 helemaal circulair is. Dat zou betekenen dat al onze afgedankte producten worden hergebruikt of gerecycled en dat er geen nieuwe grondstoffen meer nodig zijn. Zeven jaar geleden besloot het kabinet-Rutte II dat het grondstoffengebruik in 2030 al moet zijn gehalveerd.

Daar komt voorlopig weinig van terecht, constateert het PBL in zijn tweejaarlijkse rapport over de kringloopeconomie. "Verschillende grondstoffentrends gaan de verkeerde kant op." Ons gebruik van grondstoffen neemt niet af, en we veroorzaken juist meer landgebruik en uitstoot van broeikasgassen over de grenzen, waar onze producten veelal worden gemaakt.

We maken meer gebruik van plastic wegwerpverpakkingen en gebruiken meubels en kledingstukken juist steeds korter. Binnen Europa loopt Nederland weliswaar voorop als het gaat om recycling, maar dat doen we 'laagwaardig'. Van gerecyclede plastic verpakkingen maken we dan bijvoorbeeld wel tuinbankjes of bermpaaltjes, maar geen nieuwe plastic verpakkingen.

Om ervoor te zorgen dat we richting een kringloopeconomie gaan, is meer "drang en dwang" vanuit de overheid nodig, vindt het PBL. Nu maakt de overheid wel vrijwillige afspraken met bijvoorbeeld de plasticindustrie, maar wordt die bijvoorbeeld niet verplicht om meer en beter te recyclen.

"Als je een grote ambitie hebt, dan helpen die vrijblijvende maatregelen natuurlijk wel", zegt PBL-onderzoeker Aldert Hanemaaijer. "Maar dat zorgt er niet voor dat alle partijen meegaan." Het planbureau kwam twee jaar geleden al tot dezelfde conclusie, maar merkt dat er in de tussentijd weinig is veranderd.

Volgens Hanemaaijer zou het helpen als het gebruik van fossiele brandstoffen als grondstof - bijvoorbeeld bij de plasticproductie - wordt belast. Ook kan de overheid verplichten dat nieuwe kledingstukken of plastic verpakkingen voor een bepaald deel uit gerecyclede materialen bestaan.

Maar de circulaire economie draait niet alleen om recycling, benadrukt Hanemaaijer. Consumenten moeten ook langer doen met hun producten, ze vaker repareren in plaats van weggooien, en spullen tweedehands kopen. "Dat doen ze op dit moment niet."

"Er zijn wel uitzonderingen", zegt de onderzoeker. "Een tweedehands auto is volstrekt normaal, maar bij tweedehands kleding denken veel mensen: dat doe ik niet." Het zou helpen als bij het ontwerp van producten al veel meer rekening wordt gehouden met een lange levensduur en de mogelijkheid om ze te repareren, denkt hij.

In Brussel wordt gewerkt aan wetgeving die dat op Europees niveau verplicht. Nederland kan daar actief aan bijdragen en ondertussen zelf al het voortouw nemen, zegt Hanemaaijer. "2030 is heel dichtbij."

Staatssecretaris Vivianne Heijnen (Infrastructuur en Waterstaat) presenteert volgende week een programma met maatregelen die ervoor moeten zorgen dat Nederland in de komende decennia echt een kringloopeconomie wordt. "We moeten echt aan de bak met z'n allen", zegt ze in een reactie op het PBL-rapport.