De oproep is ondertekend door 20 wetenschappers en energie-experts en door 24 bedrijven en organisaties, waaronder Eneco, Vattenfall, Essent, Greenchoice, Triodos, ASN Bank, MVO Nederland, Natuur & Milieu, Greenpeace, Urgenda en de gemeente Amsterdam.

Nederland betaalt Rusland vele miljoenen euro's per dag, en momenteel zelfs meer nu de prijzen voor olie en gas zeer scherp zijn gestegen. Daarmee worden de financiële sancties tegen dat land deels tenietgedaan.

Toch is die afhankelijkheid grotendeels een keuze, stellen de ondertekenaars. Door bijvoorbeeld alleen ruimtes te verwarmen en te verlichten waar daadwerkelijk mensen aanwezig zijn, zouden "miljarden kubieke meters" gas bespaard kunnen worden.

Nederland importeert netto 5 miljard kubieke meter Russisch gas per jaar, zegt energie-expert Olof van der Gaag van de Nederlandse Vereniging voor Duurzame Energie.

Om benzine- en dieselgebruik direct terug te dringen, stellen ze onder andere een vaste thuiswerkdag op vrijdag voor, naast het stimuleren van het openbaar vervoer en de fiets.

"Het is belangrijk om hier een economisch en politiek megaproject van te maken", zegt beleidsexpert Pieter Pauw van de Frankfurt School, Universiteit Utrecht en denktank Clingendael. "Als we onze afhankelijkheid van Russisch gas en olie slim afbouwen, helpt dit Oekraïne, de eigen portemonnee, de economie én het klimaat."

Hij vindt dat energiebesparing nu "chefsache" is en dat er wekelijkse persconferenties nodig zijn om de voortgang te bespreken. "Betrek iedereen erbij."

"Met de huidige prijzen zijn we een dief van onze eigen portemonnee", zegt econoom Rens van Tilburg van de Universiteit Utrecht. "Zeker ook omdat de spanningen met Rusland lang kunnen duren en zo de prijzen dus lang hoog houden."

Hij roept op tot scherpere energiebesparing bij bedrijven. "We hebben al jaren een wet die bedrijven verplicht kosteneffectieve investeringen in energiebesparing te doen. Die wet is alleen nooit gehandhaafd. Dat moet nu echt veranderen."

Klimaateconoom Wouter Botzen van de Vrije Universiteit en de Universiteit Utrecht roept op tot een combinatie van langetermijnmaatregelen, zoals versnelde woningisolatie, en landelijke acties om de energievraag per direct naar beneden te krijgen. Daaronder vallen bijvoorbeeld thuiswerken en het collectief lager zetten van thermostaten.

"Versnellen van de energietransitie is extra urgent geworden door de oorlog in Oekraïne. De afhankelijkheid van Russische energiebronnen moet zo snel mogelijk worden afgebouwd om de leveringszekerheid van energie te waarborgen. Besparen van olie en gas draagt daar direct aan bij en raakt de Russische regering in haar portemonnee."

De huidige crisis moet ook leiden tot structurele verduurzaming, vindt professor Derk Loorbach van de Erasmus Universiteit Rotterdam. "Onze oproep is helder: we moeten nu allemaal massaal inzetten op besparen van olie en gas. Maar de echt grote klap kunnen we maken door zelf duurzame energie te produceren waar we het gebruiken."

"Waar dat onvoldoende lukt, moeten we het omdraaien: industrie die te veel energie gebruikt afbouwen en verplaatsen naar plekken waar dat efficiënter en duurzamer kan. Zoals een collega van me zegt: 'Kassen verwarmen met aardgas is als een skihal runnen in Dubai.'"

In Nederland wordt ongeveer 10 procent van het aardgas gebruikt voor het verwarmen van kassen. Ook de kunstmestindustrie is een grote afnemer. Aardgas wordt het meest gebruikt voor het verwarmen van gebouwen en de opwekking van elektriciteit. Olie wordt vooral gebruikt in het weg- en vliegverkeer.