In zeven van de twaalf Nederlandse provincies is niet of nauwelijks meer ruimte voor grootschalige opwekking van groene energie, bijvoorbeeld via zonneparken en windmolens. Dat blijkt uit gegevens van de netbeheerders. Ook in alle andere provincies zijn knelpunten ontstaan en gebieden waar de resterende capaciteit nog beperkt is.

Om de klimaatdoelen voor 2030 te halen, moet de productie van elektriciteit uit zonnepanelen en windmolens op land nog ruim verdubbelen. Over acht jaar moet 70 procent van alle stroom uit zon en wind komen.

Door het capaciteitstekort op het elektriciteitsnet is het onder meer in Utrecht, Friesland, Flevoland en Gelderland lastig om de komende jaren meer groene stroom op te wekken. Met name het aantal zonnepanelen is in de afgelopen jaren zo explosief gestegen, dat de grenzen van het net op steeds meer plekken worden bereikt.

Op sommige plekken is de vraag naar capaciteit extreem veel hoger dan het aanbod. Rond Stadskanaal is bijvoorbeeld behoefte aan de teruglevering van 758 megawatt, terwijl de capaciteit slechts 115 megawatt bedraagt, blijkt uit gegevens van netbeheerder Enexis. Bij Waalwijk is behoefte aan 346 megawatt, maar bedraagt de capaciteit slechts 147 megawatt.

Hans-Peter Oskam, directeur beleid & energietransitie bij koepelorganisatie Netbeheer Nederland, zegt dat netbeheerders de komende jaren alles uit de kast halen om de capaciteit uit te breiden. Maar hij waarschuwt dat een nieuw kabinet snel knopen moet doorhakken om de klimaatdoelen van 2030 binnen bereik te houden. Nu kan het wel tien jaar duren om een knooppunt in het hoogspanningsnet aan te passen: twee jaar om te bouwen en acht jaar om een vergunning te krijgen en juridische procedures te doorlopen.

"Als we de doelen van 2030 willen halen, dan hebben we dus niet meer tien jaar de tijd", waarschuwt Oskam. "Dit moet veel korter." Hij pleit voor een aparte 'fast lane' voor de behandeling van energieprojecten. Ondertussen moet ook werk worden gemaakt van het grote tekort aan technisch personeel, zegt hij. "Anders loopt Nederland vast."

Bovendien moet de overheid zich veel nadrukkelijker gaan bemoeien met de inrichting van het elektriciteitsnet, denkt Oskam. Nu zijn netbeheerders wettelijk verplicht om aanvragen te behandelen op volgorde van binnenkomst en mogen zij geen rekening houden met wat maatschappelijk wenselijk is.

"Slim vraag en aanbod combineren, dat is veel logischer", zegt Oskam. Een zonnepark kan bijvoorbeeld beter naast een energieslurpend datacentrum worden geplaatst dan in een afgelegen gebied, of op het dak van een distributiecentrum in plaats van in een weiland. Ook in het subsidiebeleid voor opwekkers van groene energie wordt geen rekening gehouden met zulke locatiekeuzes en de capaciteit van het stroomnet.

"Dat is in het verleden absoluut niet goed gegaan", zegt Oskam. "Daardoor is het net met name in die 'dunnere' landelijke gebieden (met minder capaciteit, red.) nu vol. En investeren we dus wel volop publiek geld om dat net daar te versterken."

"Zoals we het nu doen, werkt het niet", zegt ook Gert Jan Kramer, hoogleraar duurzame energiesystemen aan de Universiteit Utrecht. Hij denkt dat netbeheerders wettelijk de mogelijkheid moeten krijgen om zelf te bepalen waar investeringen het hardst nodig zijn, en welke aansluitingen voorrang krijgen. "Maar besef wel, overheid en politiek, dat er natuurlijk altijd toezicht en regels nodig zijn."

Netbeheer Nederland heeft in een brief aan de formateurs van het nieuwe kabinet aandacht gevraagd voor het probleem. "Wij roepen op dat er ontzettend snel een kabinet komt en dat die ontzettend snel met nieuwe wet- en regelgeving op dit punt komt", aldus Oskam.