In dertig jaar voor een 'circulaire' economie zorgen en alle vormen van vervuiling uitbannen: de Green Deal gaat over meer dan klimaatverandering, maar dat is wel een belangrijk onderdeel.

De Europese uitstoot van broeikasgassen moet in 2050 (netto) nul zijn, en in 2030 55 procent lager dan in 1990. Het Europees Parlement, de Europese Raad en de regeringsleiders zijn het hier allemaal over eens. Nu komt het aan op het werkelijke beleid.

Het 'fit for 55'-pakket dat de Europese Commissie voorstelt, bestaat uit twaalf nieuwe of gewijzigde wetten. Bij elkaar omvatten die eigenlijk alle onderwerpen die technisch noodzakelijk zijn op weg naar een duurzame samenleving.

Zo zijn er richtlijnen voor duurzame energie, energiebelastingen, bosbouw en landgebruik en CO2-standaarden voor personenauto's. Ook grootschalige energiebesparing en de zoektocht naar alternatieve brandstoffen voor luchtvaart en scheepvaart komen voorbij, net als grootschalige aanpassingen in de infrastructuur, zoals de aanleg van een Europees netwerk van laadpalen.

Het zou plezierig zijn geweest als het demissionaire kabinet een standpunt had ingenomen over welke onderdelen van het Europese plan belangrijk zijn voor Nederland, zegt Ed Nijpels, voorzitter van het voortgangsoverleg van het Klimaatakkoord, tegen NU.nl. "Maar feit is dat er een schep bovenop komt, mogelijk ook met CO2-heffingen voor mobiliteit en de bebouwde omgeving."

"Dat betekent voor de formatietafel dat er nu veel werk aan de winkel is, er moeten gelijk keuzes gemaakt worden." De belangrijkste is volgens Nijpels dat Nederland, net als veel landen om ons heen en de Europese Unie als geheel, ook een hoger klimaatdoel moet stellen voor 2030. Dat zijn we binnen de EU ook verplicht.

"De minimale opbrengst van de kabinetsformatie moet zijn dat Nederland zich voor 2030 tot doel stelt om ook in Nederland de uitstoot van broeikasgassen met 55 procent te verlagen, wetende dat dat een compromis is, en dat landen als Denemarken, Duitsland, Zweden en het Verenigd Koninkrijk ook dan nog steeds veel sneller en verder gaan dan wij."

Het nieuwe klimaatpakket is mogelijk ook de doorbraak voor het systeem van emissiehandel, waar Europa sinds 2005 aan werkt en dat onder andere de zware industrie moet stimuleren ook de CO2-uitstoot terug te dringen. Centraal in het systeem staat dat vervuilen geld moet kosten, en dat er dus een prijs hangt aan CO2.

Jarenlang bleef die CO2-prijs steken rond 10 euro per ton. Daarmee bleef vervuilen zo goedkoop dat de prikkel om te verduurzamen niet sterk genoeg was. De reden: er werden te veel 'emissierechten' weggegeven. De oplossing is dan ook simpel: minder uitstootrechten binnen het verhandelingssyteem - vraag en aanbod drijven de prijs dan vanzelf omhoog, en de CO2-uitstoot omlaag.

Dat spel lijkt al begonnen: de Europese CO2-prijs bereikte dit jaar voor het eerst 50 euro per ton en schommelt nu iets boven dat niveau. Dat gebeurde al in afwachting van het Europese klimaatpakket, en ook door het aantrekken van de economie, vertelt professor klimaatbeleid Heleen de Coninck van de Technische Universiteit Eindhoven (TU/e) aan NU.nl.

"Ik ben altijd voorstander geweest van het emissiehandelssysteem, ook toen de prijs laag was en er overal werd geroepen om afschaffing. Maar beprijzingsinstrumenten leiden niet vanzelf tot transities, daar blijft gericht beleid noodzakelijk."

Sectoren die last hebben van internationale concurrentie krijgen gratis emissierechten. Het probleem is dat grote vervuilers daarmee indirect gesubsidieerd worden.

Om dit op te lossen, wordt het straks omgedraaid: voor de import van bijvoorbeeld Chinees staal moet een CO2-heffing betaald worden, dan is er geen concurrentienadeel meer. De Coninck noemt die CO2-grensheffing "revolutionair en noodzakelijk".

Maar naast de importheffing wil de Europese industrie nog vijftien jaar gratis emissierechten ontvangen, zegt Bas Eickhout, Europarlementariër van GroenLinks. "Dan werkt het niet. Bij CO2-beprijzing moet je ervoor zorgen dat degene die het meest uitstoot ook het meest betaalt. Dat lijkt in het huidige voorstel scheef te gaan."

De Europese luchtvaart ontvangt gratis emissierechten voor vluchten binnen Europa, waar dus geen concurrentie bestaat. Dat is feitelijk een subsidie voor luchtvaartbedrijven.

Yvo de Boer, voormalig hoofd van het VN-klimaatverdrag, wijst op het belang van klimaatsamenwerking buiten de Europese grenzen. "Hoe kun je het wantrouwen van ontwikkelingslanden nog groter maken? Door ze een importheffing op te leggen en vervolgens gratis emissierechten te verstrekken aan de Europese industrie."

Niet alle sectoren vallen onder het emissiehandelssysteem. Daarom moeten individuele landen ook nationaal klimaatbeleid voeren. Dat moet 10 procent ambitieuzer om het EU-klimaatdoel te halen, naast het strakker aantrekken van het emissiehandelssysteem.

Het klimaatpakket wordt na de zomer besproken door het Europees Parlement en de Europese Raad, die zullen stemmen over alle individuele wetsvoorstellen. Dat kan jaren duren.