Overstappen van aardgas op duurzame warmtebronnen is een monsteropgave. Waar staan we? De geluiden lopen uiteen. Zo schreef de Volkskrant in januari dat er 'na twee jaar experimenteren' slechts 206 woningen in proefwijken gasvrij zijn.

"Dat experiment slaat op de 27 proefwijken die een speciale subsidie ontvangen", zegt Leonie van der Steen van transitieorganisatie Squarewise. "Daar is tijd nodig is om knopen door te hakken voor je dat terugziet in aantallen aardgasvrije woningen. Maar er gebeurt ondertussen juist heel veel buiten die proeftuinen."

Het werkelijke aantal gasvrije woningen is dan ook al een veelvoud. "Volgens onze schatting waren er afgelopen jaar 690.000 gasvrije woningen in Nederland", vertelt Nico Hoogervorst van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL). "Daarvan hadden circa 260.000 woningen een warmtepomp en 425.000 een aansluiting op een warmtenet." Daarbovenop zijn er tienduizend woningen die zijn aangesloten op een gasvrij warmtenet, maar nog koken op aardgas.

Het tekent de sfeer waarin we spreken over de warmtetransitie, vindt Roebyem Anders van zonne-energiebedrijf Sungevity. Hoe er nu in media en samenleving gesproken wordt over alternatieve verwarming doet haar denken aan hoe er tien jaar geleden over zonne-energie werd gedacht. "Dat komt nooit van de grond, het is veel te duur en heeft geen potentie. Tien jaar verder en zonne-energie is hard op weg om de goedkoopste energiebron op aarde te worden, met in Nederland een jaarlijkse groei rond 50 procent."

"Diezelfde wetten van exponentiële groei, zie je bij andere vormen van duurzame technologie, zoals elektrische auto's en warmtepompen. Maar we herkennen het vaak pas als we er middenin zitten. Van tevoren is er veel weerstand en ongeloof."

Naast het bestaande aanbod van gasvrije woningen komt er in de komende jaren een nog grotere post bij: nieuwbouwhuizen. In 2030 moeten er circa 835.000 huizen zijn bijgebouwd - niet om van het gas af te komen, maar van het woningtekort.

Sinds 2018 worden geen vergunningen meer verleend voor nieuwbouw met een gasaansluiting. Op een handvol huizen na die nog verrijzen op basis van een oudere vergunning, komen er dus ook langs de nieuwbouwroute in de komende jaren honderdduizenden gasvrije woningen bij - tot een totaal dat waarschijnlijk over de 1,5 miljoen gaat.

Het lijkt dat we daarmee automatisch de overheidsdoelstelling halen, maar dat is niet het geval, zegt Hoogervorst. "In het Klimaatakkoord gaat het om het aardgasvrij maken van 1,5 miljoen woningen die in 2019 nog een gasaansluiting hadden. Woningen die toen al aardgasvrij waren tellen niet mee voor het halen van die doelstelling en woningen die sinds 2019 nieuw worden gebouwd ook niet."

Er moeten in de komende negen jaar dus nog een kleine anderhalf miljoen bestaande woningen gasvrij gemaakt worden. Gaan we dat halen?

Volgens de Klimaat- en Energieverkenning (KEV) van 2020 nog lang niet, zegt Hoogervorst. "Die schatting komt uit op 90.000 aardgasvrije bestaande woningen tot 2030. De warmtesector is optimistischer. Die denkt dat ze tot 2030 nog 125.000 tot 200.000 bestaande woningen op een warmtenet gaan aansluiten, twee tot vier keer onze schatting in de KEV."

"Maar dat komt doordat veel afspraken uit het Klimaatakkoord nog niet zijn vertaald in concreet beleid", voegt Hoogervorst toe. Die beleidsopgave is dus wel fors - de werkelijkheid zal in de komende jaren grofweg tien keer zo snel moeten gaan als de projecties.

"Er blijkt vaak meer maatwerk nodig dan gedacht, en veel gemeenten hebben nog onvoldoende capaciteit", zegt Petra van der Kooij van het PBL. Zij publiceerde in februari een rapport over de proefwijken. Daaruit blijkt dat er nog knelpunten zijn die versnelling tegenhouden.

"Bij een deel van die knelpunten is de Rijksoverheid aan zet. Bijvoorbeeld zorgen voor een overkoepelend verhaal, dat breed gedragen wordt."

Dat 'overkoepelende verhaal' ligt ingewikkeld. Er zijn namelijk een hoop redenen om van het gas af te stappen, die onderling weinig met elkaar te maken hebben: aardbevingen in Groningen, het opraken van gasvelden, toenemende afhankelijkheid van gasimport uit Rusland en klimaatverandering: bij het verstoken van aardgas komt veel CO2 vrij, en bij winning ook het broeikasgas methaan.

In de strijd tegen die klimaatverandering willen veel grote economieën in 2050 klimaatneutraal zijn, en dat is ook het jaar dat in Nederland volgens plan de laatste gaskachel moet doven.

Maar misschien dreigen we op weg naar die eindstreep een middel tot doel te verheffen, zegt Van der Steen: het gaat niet om een vast aantal gasvrije woningen, maar dat we het netto gasgebruik zo ver mogelijk terugdringen. "Alle woningen isoleren en verwarmen met een hybride warmtepomp is een eenvoudiger en snellere manier om CO2 te besparen, dan huizen een voor een volledig gasvrij maken."