De zaak is aangespannen door Milieudefensie, zes collega-organisaties en ruim zeventienduizend Nederlandse burgers. Milieudefensie won in januari een jarenlange slepende rechtszaak tegen Shell over olievervuiling in Nigeria. Maar deze zaak draait om iets anders: klimaatverandering.

Het oliebedrijf doet volgens Milieudefensie te weinig om de CO2-uitstoot terug te dringen en zou daarmee op termijn mensenlevens in gevaar brengen. De eisers vragen van Shell om de CO2-uitstoot in 2030 met 45 procent te verlagen ten opzichte van 2019. Dat is volgens Milieudefensie nodig om in lijn te komen met de klimaatafspraken van Parijs. Om de opwarming onder de 1,5 graden te houden, moet de mondiale CO2-uitstoot in dit decennium ongeveer halveren.

Shells uitstoot is, productie, raffinage en oliehandel bij elkaar opgeteld, bijna tien keer zo groot als die van Nederland. Maar het internationale belang zit ook bij deze 'klimaatzaak' vooral in de precedentwerking: zijn oliebedrijven verantwoordelijk voor hun CO2-uitstoot, en zijn ze net als landen verantwoordelijk te stellen om die uitstoot te verlagen?

Omdat het moederbedrijf van Shell in Nederland gevestigd is, kan de zaak door een Nederlandse civiele rechter behandeld worden. "Dat betekent dat een Nederlandse rechter een vonnis kan opleggen dat in de tachtig landen waar Shell actief is, zou moeten worden uitgevoerd", zegt Cox tegen NU.nl.

Shell staat al fors onder druk om te vergroenen. Een derde van Shells aandeelhouders wil meer klimaatactie en het Internationaal Energie Agentschap oordeelt dat investeringen in nieuwe olie- en gasvoorraden direct moeten stoppen om het Parijsakkoord te laten slagen. Een veroordeling zou die druk sterk vergroten.

"Maar belangrijker is dat zo'n uitspraak ook zou doorwerken naar andere multinationals en naar de internationale markt", zegt Cox. "Dit soort zaken kan een eigen momentum creëren. In die zin is dit ook een strategische rechtszaak, net als de Urgenda-zaak."

Cox schreef tien jaar geleden het boek Revolutie met Recht, over de rol die de rechtspraak kan spelen om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen. Cox noemt het noodzakelijk daarbij de status quo te doorbreken - een vastgeroest patroon van fossiele brandstoffengebruik en een decennialang stijgende CO2-uitstoot.

Het boek stond aan de basis van de rechtszaak van Urgenda tegen de Nederlandse Staat, 's werelds eerste klimaatzaak. Die leidde niet alleen in Nederland tot een veroordeling, maar inmiddels ook in talloze andere landen en steden in de wereld, vaak met daadwerkelijk aangescherpt klimaatbeleid tot gevolg - zoals recentelijk in Duitsland.

"Ik zie bedrijven als de logische vervolgstap. Bedrijven aanspreken zonder dat duidelijk was dat een staat een verantwoordelijkheid heeft, is geen goede weg. Maar nu we dat weten, kunnen we kijken wat de gelijkenissen zijn in de positie van grote bedrijven en landen - en dat zijn er een hoop."

De juridische route die Cox vond, was er niet van de ene op de andere dag. Invloedrijk was een werknemer op zijn advocatenkantoor in Maastricht die in 2006 de klimaatdocumentaire An Inconvenient Truth van Al Gore had gezien.

"Hij vond dat we daar wat mee moesten", herinnert Cox zich. "Ik zou er in de Kerstvakantie over nadenken, maar dat vond hij te laat - het werd dus het weekend erop. We hebben een aantal vertoningen georganiseerd in Maastricht en daarbuiten, maar het was oprecht best een ongemakkelijk traject om daar een eigen verantwoordelijkheid in te zoeken."

"Ik heb ook veel getwijfeld of het onderwerp niet te groot en veelomvattend was. Ik dacht vaak: ik moet dit gewoon naast me neerleggen - maar het bleef toch knagen. Mijn echtgenoot heeft me uiteindelijk ook aangemoedigd om het boek te schrijven en te zoeken naar een manier om het recht in te zetten om klimaatverandering tegen te gaan."

Daar kwam ik aanvankelijk niet zo goed uit, zegt Cox. "Milieurecht ligt het meest voor de hand, maar dan kom je tot de conclusie dat milieuregels gedrapeerd zijn rond de bestaande situatie, en dat je daarmee dus niet de benodigde transitie faciliteert."

Cox verwijst naar het startpunt van de VN-klimaatonderhandelingen in 1992, toen landen op hoofdlijn al overeenstemming bereikten over het klimaatprobleem. "Je zou dus ook aanspraak willen maken op het internationaal recht, maar dat is recht tussen landen. Dat kun je niet inzetten als burger."

"Uiteindelijk is het kwartje pas gevallen door de simpele gedachte dat juist de grote omvang van het klimaatprobleem een 'gevaarzettingssituatie' inhoudt voor de hele wereld. Die term bleef door mijn hoofd spoken."

"Gevaarzetting leidt tot aansprakelijkheid bij onzorgvuldig handelen. En dan kom je automatisch op mensenrechten uit. Hoe kunnen mensen gezond en wel hun leven leiden, en hoe kan het recht hen daarbij beschermen?"

De uitspraak in de klimaatzaak van Milieudefensie tegen Shell begint woensdag om 15:00 uur en is live te volgen.