Uit het nieuwe onderzoek blijkt dat de oceaanstroming sinds het midden van de vorige eeuw zo'n 15 procent zwakker is geworden; de sterkste afremming in zeker duizend jaar. Onderzoekers verwachten dat de stroming tegen het eind van deze eeuw 34 tot 45 procent zwakker zal zijn. Daarna kan die in het slechtste geval zelfs instabiel worden en stilvallen.

Wetenschappers spreken liever van de Atlantic Meridional Overturning Circulation (AMOC). Dat is een geheel van diepe en ondiepe waterstromen in de Atlantische Oceaan, waar de warme Golfstroom onderdeel van is.

Zulke oceaanstromen zijn belangrijk in het klimaatsysteem van de aarde. Ze reguleren de opname van CO2 uit de atmosfeer en verspreiding van voedingsstoffen in de oceanen. De AMOC transporteert daarnaast warmte vanuit de tropen naar het noorden. West-Europa heeft hierdoor een relatief mild klimaat.

De eerste gedachte is dan ook dat een zwakkere AMOC bij ons voor afkoeling zou zorgen. Daarbij kan een parallel getrokken worden met het einde van de laatste ijstijd, toen de Atlantische stroming volledig stilviel en het noordelijk halfrond nog vijftienhonderd jaar werd teruggeworpen in ijstijdcondities.

Grote binnen- en buitenlandse media schreven afgelopen vrijdag dan ook dat we in onze regio strengere winters zouden krijgen, nu de oceaanstroming opnieuw afzwakt.

Die conclusie is onjuist, zegt klimaatonderzoeker Geert Jan van Oldenborgh van het KNMI tegen NU.nl. "Door de afzwakking wordt het oceaanwater tussen Groenland en IJsland koeler en in het zuiden nog warmer. Dat grotere temperatuurverschil tussen noord en zuid vormt 's winters de motor voor krachtiger westenwinden. Wij krijgen dus juist nog zachtere lucht en meer regen."

In de zomer is het een ander verhaal, vertelt Van Oldenborgh. Dan is de atmosfeer veel warmer dan de oceaan. "Hierdoor vormen ten oosten van het afgekoelde oceaanwater makkelijker hogedrukgebieden. Zo ongeveer boven de Britse eilanden en de Noordzee. Door die hogere luchtdruk hebben wij dan vermoedelijk meer zon. Dat betekent minder neerslag en meer verdamping, dus extra kans op droogte, en wellicht ook op hittegolven."

Het onderzoek is nog niet definitief, zegt Van Oldenborgh. Maar er zijn sterke aanwijzingen. Zo gaat de klimaatopwarming in Nederland aanzienlijk sneller dan gemiddeld. "Een van de oorzaken, met name in de winter, lijkt die 15 procent zwakkere Golfstroom."

In beide seizoenen voorlopig dus geen afkoeling, maar eerder versterking van de opwarming. Op jaarbasis zou dit kunnen veranderen als de stroming volledig stilvalt, maar dat is een zeer onzeker (en onwenselijk) scenario, dat bovendien zal plaatsvinden als de wereld de CO2-concentratie en temperatuur eerst nog verder laat oplopen. Ook elders in de wereld zou dit grote gevolgen hebben.

Dat vragen we aan oceanograaf Caroline Katsman van de TU Delft. Zij doet onderzoek naar de invloed van klimaatverandering op oceaanstromingen en wat daarvan de gevolgen zijn voor de oceanen zelf. De Noordzee staat natuurlijk in open verbinding met de Atlantische Oceaan, dus ook via het water kunnen effecten onze kant op komen.

Dan gaat het volgens Katsman niet zozeer om afkoeling of opwarming, maar om zeespiegelstijging. "Het bestaan van deze oceaanstroming zorgt nu voor een helling van het zeeoppervlak in de Atlantische Oceaan. Dat komt door twee verschillende effecten, die allebei het zeeniveau doen kantelen als de stroming minder sterk wordt. Met name langs de oostkust van Noord-Amerika leidt een zwakkere AMOC hierdoor tot hogere zeespiegelstanden."

"Maar als de AMOC verder afzwakt, kan ook Nederland tot enkele decimeters extra zeespiegelstijging krijgen, boven op de zeespiegelstijging als gevolg van het opwarmen van de oceanen en het afsmelten van gletsjers en ijskappen."