Aardgas heeft de afgelopen jaren vol op de politieke agenda gestaan. We denken direct aan aardbevingen, en inmiddels ook aan het klimaat. Maar een andere gasdiscussie wordt in Nederland nauwelijks gevoerd: de rol die gas kan spelen in potentiële conflicten.

Via een omweg - de vergiftiging van de Russische oppositieleider Alexei Navalny - komt dat onderwerp nu toch op de politieke agenda. Niet in Nederland, maar in Duitsland, waar een discussie is opgelaaid over een omstreden pijpleiding: de 'Nord Stream'.

Deze voert Russisch gas direct over de Oostzeebodem naar Duitsland (en door naar Nederland). De eerste versie ligt er al, de tweede is in aanbouw.

Dat project moet worden gestopt, zeggen critici. De voornaamste reden: de gasleiding kan een spil worden in toekomstige politieke conflicten en verdeeldheid brengen in de Europese Unie (of de NAVO). Maar hoe dan? En hoe komt het dat deze discussie wel speelt in de Duitse politiek, maar vrijwel volledig ontbreekt in Nederland?

Waarom wil Rusland deze gasleiding eigenlijk?

Om vanuit het perspectief van de Europese Unie de vraag te beantwoorden of we de pijpleiding wel zouden moeten willen, kan het helpen die vraag om te draaien: waarom wil Rusland 'm wél? Het is niet alsof het land met deze pijpleiding gasvelden kan ontsluiten die nog niet in productie waren, betoogt Nord Stream-expert Rem Korteweg van Instituut Clingendael in een recent opiniestuk.

"Duidelijk is dat de Nord Stream-pijpleiding geen nieuw gas naar de Europese markt brengt", zegt Korteweg tegen NU.nl. "Het is een pijpleiding die vooral bedoeld is om een eerdere route te vervangen. Die loopt via Oekraïne - en daar begonnen de geopolitieke problemen."

"Omdat een groot deel van het gas voor West-Europa nu nog door Oekraïne moet, heeft Moskou er belang bij om enigszins goede relaties met Kiev te onderhouden. Is die doorvoerafhankelijkheid weg, dan heeft Moskou vrij spel."

Nederland ziet Nord Stream als een commercieel project

In Duitsland gaat de discussie over Nord Stream inmiddels inderdaad over politieke belangen, waarin na de militaire invallen in Georgië en Oekraïne en een lange reeks andere incidenten, zoals hackpogingen van Duitse instanties, een groeiend wantrouwen naar Rusland opspeelt.

Waarom bestaat deze discussie in Nederland dan niet? Korteweg: "Nederland verschuilt zich achter het argument dat Nord Stream 2 een 'commercieel project' is. Maar er zitten wel degelijk grote geopolitieke belangen achter - zeker voor Rusland."

Er is ook een andere manier om naar het project te kijken: als een onderdeel voor de energievoorziening. Dan zitten er ook duidelijke voordelen aan en komt juist een deel van de kritiek in een ander daglicht te staan, legt Coby van der Linde uit. Van der Linde is directeur van het Clingendael International Energy Programme en hoogleraar geopolitiek en energiebeheer aan de Rijksuniversiteit Groningen.

"Duitsland is een grote gasimporteur. Nu Nederland wegvalt als leverancier blijven Rusland en Noorwegen over. Die Russische import gaat nu nog via een pijpleiding door Wit-Rusland (Belarus, red.) en Polen, en via een pijpleiding door Oekraïne."

Zie ook: Verwarm jij je huis deze winter met Gronings of Russisch gas?

LNG-exporteur mengt zich in discussie, maar biedt weinig zekerheid

Dat betekent dat Duitsland ook grotere zekerheid van aanvoer nodig heeft. Ze hebben niet, zoals Nederland, een haven waar tankers met vloeibaar aardgas (LNG) kunnen aanmeren. Bovendien proberen ze gelijktijdig het gebruik van bruinkool en kernenergie te stoppen.

"Maar de realiteit is dat de situatie voor Nederland tegenwoordig niet heel anders is", zegt Van der Linde. "We zijn net als onze buurlanden een gewoon gasimporterend land geworden." Klein verschil: in Rotterdam kunnen LNG-schepen aanmeren. En dat verklaart juist kritiek op de Nord Stream uit andere hoek: de Verenigde Staten. De VS produceert schaliegas, dat het land via Rotterdam aan Europa wil leveren.

Dit gas is echter veel duurder dan het Russische gas. Bovendien wordt de schalie-industrie geplaagd door faillissementen. Dat paard biedt dus weinig zekerheid. Van der Linde is dan ook wel kritisch. "Andere landen zorgen ervoor dat ze leveringscontracten hebben voor de lange termijn. Nederland doet dat niet. In de huidige betrekkelijk ruime gasmarkt lijkt het probleemloos, maar als het aanbod krapper wordt betalen we de hoofdprijs."

"We lijken de houding te hebben dat als deze problemen zich aandienen we allang alternatieven voorhanden hebben, zoals waterstof. Maar we laten investeringen daarin aan de markt over."

Heeft Nederland een 'strategische gasreserve' nodig?

Is er nog een andere oplossing voor de korte termijn? Nederland zou kunnen overwegen een grotere strategische gasvoorraad aan te leggen, beamen verschillende experts. Dan zijn we zelf politiek minder chantabel en gevoelig voor prijsschommelingen en kunnen we in een echte crisis wellicht ook buurlanden uit de brand helpen en zo de Europese eenheid bewaken.

Maar ook dat vraagt, net als een versnelde overstap op duurzame energie en waterstof, bovenal politieke besluitvaardigheid. En een forse financiële investering.