Vorig jaar lagen veel bouwprojecten maandenlang stil. Dat had twee oorzaken: stikstof en PFAS, chemische verbindingen die schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid. Er werd een strenge norm gehanteerd: waar PFAS werd aangetroffen, mocht grond niet worden verplaatst. Nieuw onderzoek laat zien dat er misschien geen plek meer op aarde is waar de stof niet voorkomt.

Een team onder leiding van het Duitse Helmholtz Centrum vond in open oceaanwater van de Noordpool elf verschillende PFAS-verbindingen, waaronder de stoffen PFOA en GenX. Die zijn mogelijk kankerverwekkend en kunnen de vruchtbaarheid aantasten en problemen met het immuunsysteem veroorzaken.

Opmerkelijk detail is dat er meer PFAS zat in een oceaanstroming die het poolgebied verliet, dan in oceaanwater dat vanuit de Atlantische Oceaan naar het noorden stroomde.

Dit suggereert volgens de onderzoekers dat de chemicaliën niet via het water, maar hoofdzakelijk via de lucht het poolgebied bereiken. Ze slaan daar neer op het zee-ijs en belanden na afsmelting in de oceaan. Het laat ook zien dat de vervuiling zich over zeer grote afstanden kan verspreiden.

Door bouwcrisis leerde Nederland 'nieuw' milieuprobleem kennen

Voor de bouwsector was het een ongelukkige samenloop: stikstof en PFAS, twee milieudossiers die toevallig gelijktijdig opspeelden en waar de bouw in beide gevallen geen grote verspreider van is, maar wel door aan de ketting raakte.

Dat lijkt verholpen: ten aanzien van stikstof zijn in verkeer en landbouw uitstootbeperkende maatregelen doorgevoerd en PFAS is geen belemmering meer voor nieuwe bouwprojecten omdat een zeer scherp afgestelde norm is opgeheven.

Maar het heeft de vierletterafkorting wel op de agenda gezet. PFAS staat voor poly- en perfluoralkylstoffen, een groep door mensen gemaakte chemische verbindingen die tot vorig jaar bijna niemand kende.

We blijken we deze verbindingen al vele jaren overal om ons heen te hebben: van het schuim in brandblussers en het waterafstotende kunststof in de regenjas aan je kapstok, tot de anti-aanbakpannen in de keuken en verpakkingsmateriaal in de supermarkt.

En vermoedelijk zit er ook PFAS in je achtertuin en in de landbouwgrond waar ons voedsel wordt verbouwd. Dat komt doordat de fluorverbindingen vanuit chemische fabrieken in oppervlaktewater en de lucht terecht komen.

Volgens het RIVM kunnen enkele van deze stoffen gezondheidsschade veroorzaken. Dus is er behoefte aan regulering en het vaststellen van een veilige norm.

Zeer strenge norm vervangen door tijdelijke grens

Omdat die er niet was, werd deze norm vorig jaar zeer scherp gesteld: de detectiegrens. Waar de kleinste hoeveelheid PFAS werd aangetroffen, was grond officieel verontreinigd en mocht deze niet worden verplaatst.

Nederland heeft die strenge PFAS-norm inmiddels laten varen. Het RIVM heeft als een noodoplossing een tijdelijke achtergrondwaarde voor twee 'zeer schadelijke' PFAS-verbindingen vastgesteld: als grond en bagger een lagere concentratie PFAS bevatten dan deze achtergrondwaarde, kunnen ze worden verplaatst.

Hoe dieper je graaft, hoe groter de kans dat grond schoner is dan deze achtergrondwaarde. Maar aan het aardoppervlak is PFAS-verontreiniging inmiddels normaal, ook ver buiten bewoonde gebieden.