Nederland had dit jaar de droogste lente ooit, midden in het broedseizoen. Weidevogelonderzoekers houden hun hart vast. De populatie van typisch Nederlandse soorten als de grutto en kievit gaat al jaren achteruit en droogte kan een extra klap geven. Maar juist door gebrek aan kuikens vallen verbanden moeilijk te meten.

Zo droog als de bodem nu is, zou die volgens de statistieken van het Nederlandse klimaat maar vier keer per eeuw moeten zijn. En dat na een junimaand waarin toch flink wat buien zijn gevallen.

Het laat zien hoe extreem het daarvoor was. Half maart stopte het met regenen en daarna scheen vrijwel onafgebroken de zon, met in mei het grootste neerslagtekort ooit.

Veel mensen ervaren zo'n lente vooral als mooi weer. Maar als de bovenlaag van de bodem te ver uitdroogt kan het in de natuur het verschil zijn tussen leven en dood. Weidevogels hebben in droogte moeite om voedsel te vinden, omdat ze met hun snavel wormen uit de grond moeten halen. Door droogte wordt de bodem hard en wormen trekken zich dieper terug, buiten bereik van de vogels.

Populatie weidevogels sterk onder druk

Er gaan dan ook verhalen rond over dode jonge ooievaars en bijvoorbeeld ondervoede kievitskuikens. Probleem is dat de populatie van weidevogels sowieso sterk onder druk staat en dat er elk jaar ondervoede kievitskuikens gerapporteerd worden, vertelt ecoloog Jos Hooijmeijer van de Rijksuniversiteit Groningen.

Hij onderzoekt zelf de grutto, in 2015 verkozen tot onze nationale vogel. Er broeden nergens zoveel grutto's als in Nederland, maar sinds 1990 wel elk jaar zo'n vijf procent minder. Dat komt vooral doordat steeds minder grasland geschikt is voor deze weidevogel, die voorheen talrijk voorkwam.

Of de grutto's extra getroffen zijn door de droogte is volgens Hooijmeijer moeilijk te zeggen, juist omdat de vogel tegenwoordig vooral nog voorkomt op de natste weidegronden.

Veel andere graslanden zijn door verlaging van het grondwaterpeil te droog geworden en hebben door overbemesting geen bloeiende kruiden meer en daardoor ook veel minder insecten, die als voedsel dienen voor de kuikens van veel weidevogels. "Op regulier grasland was de grond deze lente als beton, maar dat is in de meeste jaren niet heel anders", aldus Hooijmeijer.

Hongerige kuikens nemen meer risico

Een ander groot probleem voor weidevogels is het vroege maaien van dergelijk grasland. Weidevogels hebben voor hun nesten en jongen beschutting nodig en die is tegenwoordig niet meer te vinden. Gevolg is dat veel eieren en jongen worden opgegeten door roofdieren.

"60 procent van de gruttonesten heeft daardoor dit jaar geen kuikens opgeleverd. Om de rol van de droogte hard te maken zou je de gewichten van veel kuikens moeten meten en de gewichtstoename moeten vergelijken met voorgaande jaren. Maar omdat er zo weinig succesvolle nesten waren, hebben we maar zeven kuikens kunnen terugvangen en wegen. Daarin vonden we geen trend."

Honger en predatie houden volgens Hooijmeijer overigens verband. Hongerige kuikens zoeken langer naar voedsel en nemen meer risico. Dat maakt ze een gemakkelijkere prooi.

Natte klei voor zwaluwnesten, muggenlarven voor gruttojongen

Weidevogels hadden dit jaar een zeer slecht broedseizoen, beaamt onderzoeker Erik Kleyheeg van Sovon. "In het algemeen hebben we gezien dat de toplaag van bodems van veel weilanden keihard was door verdroging. Voor volwassen vogels die in de bodem prikken om naar regenwormen te zoeken, zoals de grutto, moet dat een negatief effect hebben. Maar te midden van de andere problemen is het moeilijk precies te meten. De meeste landbouwgrond is bovendien al jaren te droog."

Die volwassen grutto's zijn inmiddels weer naar het zuiden getrokken, hun jongen achterlatend. "Ik hou mijn hart vast voor kuikens die de lente wél hebben overleefd", zegt Hooijmeijer. "Die hebben eerst nog een vrij zachte snavel en eten bij voorkeur muggenlarven uit ondiep water. Die plekken zijn er altijd al weinig maar door de droogte dit jaar misschien nog wel minder."

Bij Sovon melden ze dat ook zwaluwen last hebben van de droogte, omdat ze natte klei nodig hebben voor hun nesten. En soorten die bewust op eilandjes nestelen om hun eieren te beschermen, kwamen in de problemen door het droogvallen van vennetjes en ander ondiep water.