Het Middellandse Zeegebied is een hotspot van klimaatverandering. De temperaturen stijgen er sneller dan gemiddeld, en daarnaast is er geen plek op aarde waar de neerslag zo sterk terugloopt. Marokko zit in de zone met de zwaarste gevolgen. Een nieuwe studie legt uit waarom.

Veel plekken op aarde worden droger door klimaatverandering. Dat komt meestal door een toename van verdamping, omdat het overal warmer wordt.

Er zijn een aantal gebieden die daar bovenop ook te maken krijgen met een afname van de jaargemiddelde neerslag. Bijvoorbeeld het zuidwesten van Afrika en Australië, de Amazone en als meest extreme voorbeeld het Middellandse Zeegebied. Dat loopt door extra verdamping en afnemende neerslag een groot risico op sterke verdroging en zelfs lokale verwoestijning, met grote gevolgen voor natuur en landbouw.

's Winters tot 40 procent minder regen

In de zomermaanden wordt vooral verwacht dat de neerslag in het Zuid-Europese deel zal afnemen, waaronder Spanje en Zuid-Frankrijk. In de winter zal de regenval juist sterk teruglopen in het noordwesten van Afrika en het oostelijk deel van het Middellandse Zeegebied. Modellen gaan dan uit van een regenafname van zo'n 20 tot 25 procent in Turkije, Syrië en Israël en maar liefst 30 tot 40 procent in Marokko.

“Wat het Middellandse Zeegebied anders maakt is de geografie: een grote zee, omsloten door continenten. Dat zie je verder nergens in de wereld.”
Alexandre Tuel

Die winterneerslag is belangrijk, omdat in de wintermaanden grondwater moet worden aangevuld dat in de zomer verdampt. Ook is er in de winter water nodig voor landbouwgewassen. In veel gebieden worden nu al ondergrondse waterreserves uitgeput voor irrigatie en drinkwater, terwijl dit niet wordt aangevuld.

Nederland kan volgens dezelfde klimaatmodellen in de wintermaanden juist een toename van regen verwachten. En dat is geen toeval, bevestigt de nieuwe studie van het Massachusetts Institute of Technology (MIT). Zij verklaren de neerslagafname rond de Middellandse Zee in de wintermaanden namelijk deels door het krachtiger worden van de straalstroom.

Toenemende invloed van de Sahara

Dat is een sterke westenwind die op zo'n 10 kilometer hoogte over het noordelijk halfrond blaast, en mede bepaalt welke route lagedrukgebieden kiezen die vanaf de Atlantische Oceaan komen. Met een krachtiger straalstroom trekken lagedrukgebieden 's winters vaker over Noord-Europa, waar dan extra regen zal vallen, en minder vaak over het Middellandse Zeegebied.

Dit mechanisme is echter niet genoeg om de scherpe daling van neerslag te verklaren, met name in Noord-Afrika. Er speelt in het krachtenspel volgens hoofdauteur Alexandre Tuel dan ook nog een tweede factor: het feit dat de temperaturen boven land ongeveer twee keer zo snel stijgen als de watertemperatuur van de Middellandse Zee. Hierdoor zullen boven land sneller stijgende luchtstromen vormen, en boven zee juist dalende luchtstromen, die ertoe leiden dat er vaker een hogedrukgebied zal vormen boven de Middellandse Zee.

"Wat het Middellandse Zeegebied echt anders maakt is de geografie", zegt Tuel. "Je hebt een grote zee, omsloten door continenten. Dat zie je verder eigenlijk nergens in de wereld." Zo'n hogedrukgebied brengt zelden regen en is een tweede factor die de Atlantische depressies dwingt een andere, noordelijker koers te nemen.

Als er een hogedrukgebied boven de Middellandse Zee ligt, kunnen landen als Turkije, Syrië en Israël te maken krijgen met een noordelijke wind, die vrij droge lucht kan aanvoeren uit Oost-Europa. Marokko heeft met hoge luchtdruk boven de Middellandse Zee te maken met oostelijke of zuidoostelijke aanvoer. Die lucht komt van de Sahara en is warm en kurkdroog.