We leggen twee experts een aantal alternatieve verklaringen voor over de branden. Cathelijne Stoof is een bosbrandenonderzoeker aan de Universiteit van Wageningen. Bart van den Hurk is klimaatonderzoeker van kennisinstituut Deltares en de Vrije Universiteit, en gespecialiseerd in de relatie tussen het klimaat en uitdroging van de bodem.

Dit misverstand kunnen we zelf oplossen: het getal is onjuist. Dit laat de Australische politie zelf weten. In dit cijfer zijn onder anderen ook gevallen meegenomen van mensen die gearresteerd zijn vóór het huidige bosbrandseizoen begon, en mensen die voor heel andere vergrijpen zijn opgepakt.

Desondanks is er bij brand altijd sprake van een eerste vlam. Welke rol speelt brandstichting in de huidige bosbrandencrisis in Australië? Cathelijne Stoof legt uit dat andere factoren van groter belang zijn.

"Bij grote natuurbranden wordt heel vaak op deze manier naar een schuldige gezocht. Maar dan ga je voorbij aan het feit dat er voor grote bosbranden drie dingen nodig zijn: een eerste vlammetje, voldoende brandstof en de 'juiste' weersomstandigheden. Die weersomstandigheden zijn droogte en hitte, daardoor drogen planten uit en komt dus veel brandstof beschikbaar."

"Die eerste vlammetjes zijn er altijd wel. Maar in een woestijn levert dat geen brand op. En als bos nat genoeg is, verspreidt het niet ver of valt het te controleren."

Stoof zegt dat daarnaast de zogeheten brandstofbeperkende maatregelen worden overschat. Dit soort maatregelen zijn bijvoorbeeld de aanleg van brandgangen (stroken zonder bomen en struiken) of het preventief afbranden van de ondergroei van stukken bos.

"Het is een misverstand dat brandgangen of preventief verbrande ondergroei een heftige bosbrand stoppen." De vonken waaien er overheen, en ook grassen kunnen het vuur doorgeven. "Zulke maatregelen zijn dan ook bedoeld om te vertragen, zodat brandweer op die plekken een kans heeft om het vuurfront te stoppen."

"Maar wat ik hoor van collega's uit Australië is dat het onder deze klimaatomstandigheden geen enkel effect heeft. Het vuur gaat net zo snel over brandgangen en stukken bos waar de ondergroei preventief is afgebrand als door onbehandeld gebied. Dat komt weer door de extreme droogte: alle planten zijn uitgedroogd, dus het vuur slaat overal razendsnel over."

Stoof zegt zich verder wel eens te verbazen dat mensen denken dat deze branden überhaupt te blussen zijn. Als vuur een bepaalde intensiteit heeft bereikt, wordt dat gewoon technisch onmogelijk.

"Er zijn tabellen voor die dat illustreren. De watertank van een brandweerwagen of blusvliegtuig is dan de spreekwoordelijke druppel op een gloeiende plaat. Je kunt lokaal een beetje vertragen en strategische plekken beschermen, maar niet blussen."

Speelt klimaatverandering nou wel of niet een rol in de Australische bosbranden?

De Australische regering zegt resoluut van niet, maar wetenschappers vertellen een ander verhaal: deze branden vallen samen met recordhitte en zeer extreme droogte. Die wordt voor een deel verklaard door natuurlijke variatie, en voor een ander deel door de mondiale opwarming.

Maar versterkt klimaatverandering dan de droogte? Op sociale media komen verwarrende grafieken voorbij. Zo toont onderstaand plaatje dat de neerslag in Australië niet afneemt. En ja, die grafiek klopt.

Bart van den Hurk: "Neerslagtrends in Australië zijn inderdaad klein, en worden sterk beïnvloed door natuurlijke fluctuaties van de temperatuur van naburige oceanen. Zo zie je in de grafiek een enorme piek in 2010, toen er door natuurlijk fenomeen La Niña enorm veel regen viel in de staat Queensland."

Het klopt dat de gemiddelde neerslag niet afneemt door klimaatverandering. Toch vergroot klimaatverandering droogten via toegenomen verdamping. (Bron: Australian Bureau of Meteorology)

"Maar het is sowieso een misverstand dat klimaatverandering droogten veroorzaakt door uitsluitend een afname van regen. Ook in gebieden met toenemende regen kan de kans op droogte toenemen, door een toename van de verdamping. Die gaat substantieel omhoog door de temperatuurstijging zolang er bodemvocht is om te verdampen. Als de regen een tijd uitblijft, wordt dat opeens een sterke factor."

"Er is overigens in die regio één gebied dat wel structureel minder regen krijgt door klimaatverandering. Dat is de westkust van Australië en het aangrenzende deel van de Indische Oceaan. Dat patroon zien we precies ook dit jaar terug. In de klimatologie heet het de 'positieve fase' in de Indische Oceaandipool. We noemen dat natuurlijke variatie, maar eigenlijk lijkt deze klimaatschommeling vaker in de huidige richting door te slaan. Dus óók langs die route kunnen deze droogten in de toekomst vaker voorkomen in Australië als gevolg van de mondiale opwarming."

Op sociale media circuleren ook grafieken die zouden aantonen dat Australië niet opwarmt. Het gaat dan vaak om metingen binnen één seizoen, voor een korte tijdreeks, of voor slechts één meetstation.

"Dat is gevaarlijk als je een klimaat hebt waar je zulke grote schommelingen hebt en waar de neerslag ook nog eens seizoensgebonden is", zegt Van den Hurk. "En dat leent zich ook voor manipulatie. Je kunt een grafiek trekken tussen een piek en een dal, en dan beweren dat de trend de andere kant op gaat."

Van den Hurk verwijst voor de temperatuur daarom naar de langlopende metingen van het Australische Bureau of Meteorology sinds 1910 van de gemiddelde temperatuur voor heel Australië. Die metingen tonen aan dat Australië al 1,5 graden is opgewarmd en dat de hoogste temperaturen in de afgelopen jaren zijn gevallen. Die opwarming is sneller dan wereldgemiddeld.

"De temperaturen van december die we nu in Australië zien, zijn nog extremer", vertelt Van den Hurk. "Die horen eigenlijk bij een klimaat wat 3 graden warmer is: echt extreme temperatuurafwijkingen. En als gevolg zit er ook echt geen druppel water meer in de grond daar."

Helaas. Australië is groot. En zoals we ook in Nederland geleerd hebben na het droogterecord in de zomer van 2018: één bui maakt geen einde aan de droogte. Australië heeft het grootste deel van de zomer nog voor de boeg, en na een zeer lange droogte is er langdurig heel veel regen nodig, voor het bodemvocht en het grondwater is hersteld.

"Daarbij speelt ook mee dat de begroeiing is weggebrand", vertelt Stoof. "Die kan dus geen regenwater meer opvangen." En soms is de bodem ook beschadigd door de hitte van de branden. Als de bodem het vocht niet goed opneemt, kan de eerste regen zo weer wegspoelen via de rivieren, en is het extreme vochttekort in de bodem niet zomaar weer aangevuld.