Bosbrandonderzoeker Guido van der Werf van de Vrije Universiteit legt uit dat grote bosbranden bijna altijd een combinatie van oorzaken hebben.

Zo kan nalatigheid in bosbeheer een factor zijn. Soms is het goed om stukken bos preventief aan te steken, zodat de branden niet samen tot grotere, onbedwingbare branden leiden. Ook kunnen brandgangen worden aangelegd: stroken die vrij zijn van bomen en struiken en moeten voorkomen dat bosbranden zich over grotere gebieden kunnen verspreiden.

Tegen extreme klimaatomstandigheden is echter weinig kruid gewassen, zegt Van der Werf. Als het bos heel droog en het vuur heel intens is, kan dat ook grote vonkenregens veroorzaken. "Met dit soort condities wordt het veel moeilijker om er iets aan te doen. Het probleem is dat er heel veel vonken de lucht in gaan, die over een brandgang heen kunnen komen."

De droogte, die in Australië nu al drie jaar aanhoudt, is dus een heel belangrijke factor. Maar wat veroorzaakt die dan? Is dat de mondiale opwarming, of is het een natuurlijk fenomeen? Zoals vaker spelen beide een rol. Het uitblijven van neerslag is momenteel vooral het gevolg van natuurlijke klimaatvariatie. De temperaturen die naar recordhoogte stijgen en de daardoor boven land sterk toegenomen verdamping zijn een gevolg van de mondiale opwarming. Beide samen verklaren de huidige droogte.

Die natuurlijke variatie is te danken aan een fenomeen dat de Indische Oceaandipool (IOD) heet. Warm water in de Indische Oceaan is naar de kust van Afrika geblazen. Als gevolg welt voor de kust van Australië juist koel oceaanwater op. Dit koele oceaanwater houdt depressies op afstand en geeft ook minder verdamping, waardoor Australië wordt afgesneden van de toevoer van regen.

De factor die nieuw is en het effect van de droogten versterkt, is dat de achtergrondtemperatuur tegenwoordig een stuk hoger is. Volgens cijfers van het Australische Bureau of Meteorology is het in de afgelopen honderd jaar in Australië ruim 1,5 graad warmer geworden, waardoor in recente jaren regelmatig hitterecords genoteerd werden. De vorige zomer was voor Australië de heetste zomer ooit gemeten, en deze zomer is het record voor de gemiddelde temperatuur al tweemaal gebroken.

(Afbeelding: Australian Bureau of Meteorology)

Van der Werf: "Het is een combinatie van klimaatverandering en natuurlijke variatie. Dat maakt het lastig. Maar je hebt een onderliggende trend van klimaatverandering die dit soort droogten erger maken. Zo wordt de droogte versterkt door de warmte. Al het vocht dat er nog was, verdampt veel sneller."

Wat duidelijk is, is dat de situatie in Australië heel extreem is. Het geldt voor de hitterecords en de duur van de droogte, maar ook voor de bosbranden. "Je hebt altijd branden daar, maar dat is vrij geïsoleerd. Wat we nu in het zuidoosten van Australië zien, is echt bizar."

Om de omvang van de bosbranden te duiden heeft Van der Werf een berekening gemaakt van de CO2-uitstoot die de huidige bosbranden in Australië veroorzaken. Er is ongeveer 200 miljoen ton koolstof verbrand - waarmee ook de CO2-uitstoot voor Australische branden een recordhoogte bereikt heeft.

Klimaatonderzoeker Geert Jan van Oldenborgh van het KNMI leidt samen met een collega van de University of Oxford een internationaal onderzoeksnetwerk dat de oorzaken van grote weersextremen reconstrueert. Van Oldenborgh vertelt dat ze een onderzoek zijn gestart om exacter te bepalen hoe groot de rol van klimaatverandering is bij de Australische droogte en de bosbranden. De resultaten daarvan zijn naar verwachting over een maand beschikbaar.