De Australische milieuminister meldde eerder dat in de deelstaat Nieuw-Zuid-Wales in het zuidoosten van het land 30 procent van de koalapopulatie moet zijn gestorven, omdat 30 procent van hun leefgebied in vlammen is opgegaan. Terwijl vogels kunnen wegvliegen en ook kangoeroes nog een kans hebben springend aan het vuur te ontkomen, zijn koala's over de grond niet snel genoeg.

"Koala's zijn van nature altijd kwetsbaar geweest voor bosbranden", zegt Valentina Mella, een in koala's gespecialiseerde ecoloog van de Universiteit van Sydney. "Het probleem nu is dat het een kwetsbare soort is geworden, die op veel manieren tegelijk wordt bedreigd."

De grote aantallen slachtoffers onder koala's zijn een klap voor Australische natuurbeschermers, die proberen om geïsoleerd geraakte populaties van het buideldier weer met elkaar te verbinden. Koala's komen alleen voor langs de oostkust van Australië, van Queensland in het noordoosten tot de deelstaten Nieuw-Zuid-Wales en Victoria in het zuidoosten.

Het totale aantal koala's in het land is niet goed bekend: schattingen lopen uiteen van 300.000 (IUCN) tot 80.000 (Australian Koala Foundation). Omdat de soort snel achteruitgaat, heeft IUCN deze in 2016 als 'kwetsbaar' op de Rode Lijst gezet. Volgens een studie van het Wereld Natuur Fonds uit 2017 wordt de koalapopulatie in Nieuw-Zuid-Wales elke generatie ruim een kwart kleiner, terwijl deze in Queensland per generatie zelfs meer dan halveert.

Het leefgebied van de koala's is veel kleiner geworden en versnipperd geraakt, legt Mella uit. Zo worden koala's vaak aangereden door auto's of aangevallen door honden. Ook heersen er ziektes en hebben versnipperde populaties last van inteelt.

In het begin van de twintigste eeuw ging de oorspronkelijke populatie hard achteruit door overbejaging voor koalahuiden. Door uitbreiding van de landbouw verdween daarnaast al 80 procent van het oorspronkelijke leefgebied.

Koala's hebben nog een extra klimaatzorg, die te maken heeft met hun sterke specialisatie op een enkele voedselbron: het blad van de eucalyptusbomen. Dit blad bevat van nature een balans tussen voedingsstoffen en gifstoffen, waardoor maar weinig dieren erop kunnen leven.

Koala's hebben daar over de loop van miljoenen jaren genetische aanpassingen voor ontwikkeld, maar moeten desondanks twintig uur per dag rusten, om ontgiftingsprocessen op te starten die ervoor zorgen dat de dieren gezond blijven. De energie die dit kost, kan maar net worden geleverd door de voedingswaarde van de bladeren, zegt de ecoloog Elizabeth Neilson van de Universiteit van Kopenhagen, die onderzoek doet naar de voedingsbalans voor koala's.

Maar door de stijging van de CO2-concentratie in de atmosfeer verandert de chemische samenstelling van de bladeren. De hoeveelheid nutriënten wordt kleiner, terwijl de hoeveelheid giftige 'antinutriënten' juist hoger wordt. Dit bleek in 2008 uit laboratoriumonderzoek door de Australische Academie voor Wetenschappen.

Als de CO2-concentratie blijft toenemen, moeten koala's steeds meer bladeren eten om voldoende voedingsstoffen binnen te krijgen, terwijl daarmee de concentratie gifstoffen in hun lichaam dreigt op te lopen. "Een kleine verandering in de chemische samenstelling van eucalyptusbladeren door klimaatverandering kan de balans tussen voedingswaarde en giftigheid doen verschuiven, en zo de overlevingskansen voor de koala beïnvloeden", aldus Neilson.

Door de verwachte verdere achteruitgang ging de Australische Koalastichting onlangs zelfs zo ver het buideldier 'functioneel uitgestorven' te noemen. Dat is een verwarrende term. Het slaat in dit geval niet op een direct uitstervingsrisico voor de koala als soort. Wat bedoeld wordt is dat koala's als hun aantallen per generatie zou snel achteruit blijven gaan, niet langer in staat zijn hun ecologische rol te vervullen binnen Australische ecosystemen.

Koala's horen van nature in grote aantallen in de eucalyptusbossen aanwezig te zijn, en helpen daar natuurlijke evenwichten in stand te houden. Zo zijn de uitwerpselen van koala's van belang voor de kringloop van voedingsstoffen in het bos.

Die Australische ecosystemen staan sowieso zwaar onder druk, zegt ecoloog Dieter Hochuli van de Universiteit van Sydney tegen NU.nl. "In veel berichtgeving gaat het over de gevolgen van bosbranden en klimaatverandering voor iconische soorten, zoals de koala's. Maar we moeten ons ook zorgen maken over hoe het geheel van planten en dieren wordt beïnvloed, en of deze ecosystemen nog kunnen herstellen."