2019 werd wereldwijd gekenmerkt door een reeks opvallende hitterecords, en opmerkelijke bosbranden verspreid over vier continenten. Bij elkaar opgeteld zijn de bosbranden afgelopen jaar het omvangrijkst in ruim twintig jaar. Bovendien bereikte de wereldgemiddelde temperatuur de een na hoogste notering ooit gemeten.

Dat naderende bosbrandenrecord werd begin november duidelijk, toen na omvangrijke branden in de Amazone, het noordelijk poolgebied en Siberië ook in Californië flinke bosbranden woedden. Deze brandhaarden werden in de afgelopen weken nog in omvang overtroffen door de natuurbranden in het door droogte geplaagde Australië.

2019 komt op plek twee van heetste jaren

In vergelijking met de bosbranden is de gemiddelde temperatuur van 2019 nog extremer. In oktober schreven we op NU.nl dat 2019 op weg was het een na warmste jaar ooit gemeten te worden: een positie die in de laatste drie maanden is verstevigd.

De Amerikaanse weerdienst NOAA gaf het in november een kans van 92 procent dat 2019 op plek twee van heetste jaren zou eindigen. Aangezien ook december op veel plaatsen, waaronder in Europa, Rusland en Australië een uitzonderlijk warme maand is geworden, is die positie nu vrijwel zeker.

Het heetste jaar ooit gemeten blijft vooralsnog 2016. Dat jaar werd de wereldgemiddelde temperatuur onder andere beïnvloed door het natuurlijke fenomeen El Niño, dat een tijdelijke piek geeft in de temperatuurmetingen.

Extreemste hitte van 2019 begon en eindigde in Australië

Hitterecords werden al meteen in het begin van 2019 gevestigd, toen het in Australië nog volop zomer was en Adelaide op 24 januari met 46,6 graden de hoogste temperatuur voor een grote Australische stad noteerde. Dat gebeurde te midden van de heetste zomer die het land ooit had meegemaakt.

Dat record houdt mogelijk maar één jaar stand: volgens Australische meteorologen heeft het land twee extreem droge en hete zomers op rij. Twee weken geleden werd in het droge binnenland een temperatuur van 50 graden gemeten en op 18 december werd ook het nationale hitterecord voor de gemiddelde temperatuur verbroken: 41,9 graden.

Juni en juli brachten heetste temperaturen Europa

Europa raakte in juni in de ban van een extreme hittegolf die Nederland net niet bereikte, maar in Frankrijk en in veel Centraal-Europese landen de nationale hitterecords brak. Zo werd op 28 juni in de buurt van Montpellier een temperatuur van 45,8 graden gemeten, de hoogste ooit in Frankrijk.

Een maand later was het opnieuw raak, en bereikte de recordgolf ook Nederland. Twee dagen op rij werd het nationale hitterecord gebroken. In Gilze-Rijen werd het op 25 juli 40,7 graden, een temperatuurnotering die volgens KNMI-expert Geert Jan van Oldenborgh zonder de mondiale klimaatverandering "vrijwel onmogelijk" zou zijn geweest.

In augustus beleefde West-Europa een derde officiële hittegolf op rij. Ook dat is heel uitzonderlijk. Er werden toen echter geen nationale temperatuurrecords meer gebroken.

Kerst en Oud en Nieuw: smeltrecord en kunstsneeuw in Moskou

Op Kerstavond kwam er op het zuidelijk halfrond nog een opmerkelijk klimaatrecord bij: de grootste hoeveelheid smelting van ijs in één dag, sinds het begin van satellietwaarnemingen in 1979. Klimatologen van de Universiteit van Luik meldden dat er op 24 december afsmelting plaatsvond op circa 15 procent van het oppervlak van 's werelds grootste ijskap.

Hoe uniek is zo'n dagsmeltrecord? Aan de andere kant van de planeet gebeurde afgelopen jaar precies hetzelfde: nooit eerder werd op de ijskap van Groenland op één dag zoveel smelting van ijs gemeten als op 1 augustus 2019: elf miljard ton. Groenland had eerder in de zomer een opmerkelijke 'hittegolf': in juni was de temperatuur boven de ijskap 17 graden boven nul.

Ondertussen beleeft Rusland tot nog toe de warmste winter sinds het begin van officiële metingen in 1880, en ligt er in Moskou met Oud en Nieuw geen sneeuw op de straten. Omdat dat voor de Moskovieten zo ongebruikelijk is, heeft het stadsbestuur besloten op enkele iconische plekken in het centrum van Moskou kunstsneeuw te verspreiden.

Het Kremlin erkent inmiddels de problematiek rond klimaatverandering en besloot in 2019 het klimaatakkoord van Parijs te ratificeren, hetzelfde jaar waarin de VS juist formeel de terugtreding indiende. In de internationale klimaatonderhandelingen werd in 2019 weinig vooruitgang geboekt: de twee weken durende klimaattop in Madrid had een teleurstellende uitkomst, zij het met een aantal toezeggingen voor 2020.

Komend jaar wordt van landen gevraagd scherpere emissiedoelen te stellen. Of het nu wel lukt een doorbraak te bereiken in de klimaatsamenwerking zal pas weer in december blijken tijdens de nieuwe VN-klimaattop, ditmaal in het Schotse Glasgow.