Waar peuters en kleuters in de Verenigde Staten gemiddeld rond 20.51 uur naar bed gaan en in Hongkong zelfs tussen 22 en 23 uur, is het in Nederland gebruikelijk ze tussen 18.30 en 19.00 uur op bed te leggen. "En daardoor is het dus ook niet gek dat veel kinderen in ons land vroeg wakker zijn", zegt Arina de Vries. Ze is als GZ-psycholoog gespecialiseerd in slaap. "Daarbij komt: de biologische wekker van kinderen staat over het algemeen wat vroeger geprogrammeerd dan die van volwassenen."

Hoewel er in de wetenschap geen hard ijkpunt is, geldt in de klinische praktijk volgens De Vries dat het té vroeg is als jonge kinderen structureel voor 6.00 uur wakker worden. "Alles daarna is eigenlijk normaal. De meeste kinderen hebben voldoende slaap gehad wanneer ze op dat tijdstip ontwaken. Dat kun je merken aan een alert, vrolijk en uitgerust kind", vertelt de slaapexpert. "Een andere groep wordt vroeg wakker tussen twee slaapcycli en valt niet meer uit zichzelf in slaap; zij zijn dan slaperig, prikkelbaar en geïrriteerd in de ochtend."

Het is volgens De Vries belangrijk om te kijken naar hoeveel slaap jouw kind nodig heeft, zodat je daar vervolgens de bedtijd op kunt aanpassen. Onderzoek laat zien dat die slaapbehoefte bij kinderen tussen de drie en vijf jaar gemiddeld ligt op tien tot dertien uur. "Is je kind ondanks zijn benodigde slaaptijd alsnog te vroeg wakker? Probeer de bedtijd een kwartier per drie dagen iets later op te schuiven, om te zien wat dat doet."

Ook kun je kijken of te veel stress of prikkels op een dag invloed hebben op het vroeg ontwaken van je kind, adviseert zij. "Zorg voor een goede afbouw van de dag: vóór het slapen nog even actief spelen, liefst buiten, en dan een vast slaapritueel. Een kind dat gaat slapen met onrust in zijn lijf, kan slaapcycli moeilijker aan elkaar plakken. Dat merk je vooral in het laatste stuk van de nacht."

Daarnaast kunnen andere dingen meespelen in te vroeg wakker worden, weet gecertificeerd slaapcoach Tineke Rijnen. "Een te lichte kamer bijvoorbeeld; pikdonker is eigenlijk wat je wilt om het bioritme van het kind te ondersteunen.

En: hoe reageer je als ouder als je kind vroeg wakker is? Vaak doen we aan indirect, onbewust belonen, door het kind voor de tv te zetten, te voeden of bij jou in bed te halen. Daardoor ontstaat gedrag dat je alleen door heel consequent te zijn weer kunt doorbreken", zegt zij. "Het gebruik van een slaaptrainer kan dan bijvoorbeeld zinvol zijn bij kindjes vanaf 2 tot 2,5 jaar, mits je dit als ouder heel consequent toepast en je kind er dus ook echt aan houdt."

Ook dutjes overdag kunnen een rol spelen bij het te vroeg wakker worden in de ochtend. "Vaak zie je eerder dat een te kort of geen dutje leidt tot slaapproblemen in de nacht, dan een te lang dutje", weet slaapcoach Rijnen. Psycholoog De Vries beaamt dat: "Het dutje afschaffen is meestal niet de oplossing en leidt alleen maar tot oververmoeidheid."

En die oververmoeidheid zorgt op haar beurt weer voor slaapproblemen, doordat het stresshormoon cortisol toeneemt en dat een negatieve uitwerking heeft op het slaaphormoon melatonine. "Een vicieuze cirkel dus, waar je wel iets mee moet. Oververmoeidheid heeft namelijk op de lange termijn invloed op de ontwikkeling en gezondheid van je kind, dus kijk goed naar zijn of haar slaapbehoefte en slaapgewoonten", concludeert Rijnen.