Voor het plannen van personeel en materieel gebruikt de NS al 22 jaar software van dezelfde leverancier. Nooit werd de software-oplossing aanbesteed, waarmee het spoorbedrijf de aanbestedingsregels aan zijn laars lapt.

Dat blijkt uit onderzoek van NU.nl naar het gebruik van software van SISCOG. D66 eist opheldering van minister Jeroen Dijsselbloem van Financiën over de kwestie.

Het gaat om programmatuur van een Portugees bedrijf om roosters te maken voor treinen en personeel. Omdat het 'rondje rond de kerk' omstreden is, is het ingewikkeld om een goede planning te maken. Hiervoor is een ingewikkeld algoritme uitgedacht.

Hoeveel geld de NS precies heeft uitgegeven aan de Portugese programmatuur wil het bedrijf niet zeggen, maar duidelijk is dat het inmiddels om vele miljoenen gaat.

Een bron binnen het bedrijf stelt dat het gaat om zeker 10 miljoen per jaar en dus inmiddels om honderden miljoenen. Maar de NS ontkent dat met klem. Zeker is dat het bedrag de aanbestedingsgrens overschrijdt. 

Niet aanbesteden

Volgens de NS hoefde er ook niet te worden aanbesteed, omdat de Nederlandse regelgeving nog niet van kracht zou zijn toen het contract in juli 1993 werd gesloten. Uit onderzoek blijkt echter dat de Nederlandse regelgeving in april 1993 is gepubliceerd en een maand voor het contract werd gesloten al van kracht was.

Bovendien is het niet belangrijk of de Nederlandse regel wel of niet bestond. Elisabetta Manunza, hoogleraar Europees en Internationaal aanbestedingsrecht aan de Universiteit van Utrecht, wijst er tegenover NU.nl op dat er op dat moment al Europese aanbestedingsregels waren. "Het Europees recht heeft voorrang boven welke nationale regeling dan ook. Dat geldt nu en dat gold al in 1993", stelt zij dan ook. 

Verplicht

Of de NS had moeten aanbesteden, hangt af van de vraag of het bedrijf een standaard pakket koopt of zelf software heeft laten ontwikkelen. In het laatste geval had het bedrijf niet hoeven aanbesteden. Maar het bedrijf stelt nadrukkelijk dat het bij SISCOG gaat om een standaard pakket dat wordt "ingericht en geparametriseerd conform specifieke eisen van klanten", waardoor het wel had moeten worden aanbesteed.

Dat bevestigt aanbestedingsjurist Walter van Holst van juridisch adviesbureau Mitopics. Hij bestudeerde de zaak op verzoek van NU.nl. Maar zelfs al was er geen verplichting om aan te besteden in 1993, dan ontstond die noodzaak wel vier jaar later. Toen wisselde de NS van technisch platform (Unix naar Windows) en werd de software herschreven in een andere programmeertaal, waardoor er een nieuwe situatie ontstond. 

"Een transitie naar een versie die op een compleet ander besturingssysteem draait (van Unix naar Windows) is al snel een wezenlijke wijziging. Hierbij moet je je afvragen of het niet de mededinging verstoort om op zo'n moment niet te kijken of er in de markt nog andere oplossingen beschikbaar zijn door opnieuw aan te besteden."

Meer momenten

Van Holst wijst erop dat er meer momenten zijn geweest waarop moest worden gekeken naar contractverlenging. In 2010 werd het contract verlengd en in 2014 zijn voorbereidingen getroffen voor een hele nieuwe overeenkomst. Ook op die momenten komt volgens de expert aanbesteden in beeld. 

Ook valt te twijfelen aan de opmerking van de NS dat er alleen sprake is van een relatie, waarbij standaard software wordt gekocht die moet worden aangepast. In een mail in handen van NU.nl van SISCOG aan de NS schrijft het softwarebedrijf dat het contract "veel overeenkomsten heeft met het ontwikkelcontract voor CREWS_NS RTD". Daarmee wordt gedoeld op een speciaal project voor de NS.

Nieuw contract

Op dit moment wordt het contract tussen SISCOG en NS herzien. Volgens de NS gaat het niet om nieuwe contractsonderhandelingen. Desgevraagd geeft het bedrijf wel toe de contracten aan te passen aan onder andere de nieuwe inkoopvoorwaarden van de NS.

In een presentatie van de NS uit de zomer van 2014 die in handen is van NU.nl, wordt beschreven dat een drietal contracten opnieuw worden gesloten omdat ze niet meer van deze tijd zijn. Een daarvan is 'DFA', wat staat voor Dossier Financiële Afspraken: de prijs die voor de oplossing van SISCOG wordt betaald. Dit duidt op nieuwe prijsafspraken.

Van Holst zegt dat ook dit weer opnieuw in het schemergebied zit. "Bepalend voor de vraag of je moet aanbesteden is of het bedrijfseconomisch logisch is", stelt hij dan ook. Hij wijst erop dat normaliter iedere vier of vijf jaar opnieuw moet worden gekeken. "Als je kijkt naar de relatie van 22 jaar en de vele momenten waarop aanbesteding in zicht kwam dan heeft de NS de schijn enorm tegen."

Opheldering

"D66 wil dat minister Dijsselbloem hier opheldering over geeft", zegt Kamerlid Stientje van Veldhoven tegenover NU. "Een staatsbedrijf kan niet zomaar de aanbestedingsregels aan zijn laars lappen. De NS hecht terecht aan betrouwbaarheid van de dienstregeling. Daarom is het juist belangrijk dat ook naar alternatieven wordt gekeken. Zo betaalt de reiziger de beste prijs voor het beste systeem." 

Ook eist D66 opheldering of de Raad van Commissarissen op de hoogte was en of  in dat geval ook aan de bel is getrokken bij de NS.

Lees hier de correspondentie tussen de NS en NU.nl over dit artikel.