"Een onaanvaardbaar hoog bedrag", zo valt te lezen in het woensdagochtend gepresenteerde eindrapport (pdf) van de commissie, onder leiding van Ton Elias (VVD).

De commissie concludeert hard over de manier waarop de Rijksoverheid is omgegaan met ICT-projecten.

"De rijksoverheid heeft haar ICT-projecten vaak niet in de hand voor wat betreft de kosten, de tijd of zelfs het eindresultaat", aldus het rapport.

Ook is er vaak geen sprake van aansturing, is er geen enkel inzicht in de kosten en vraagt de politiek vaak om beleid zonder dat wordt nagegaan of dit technisch haalbaar is.

Het precieze bedrag dat ICT-projecten de overheid jaarlijks kosten, is moeilijk vast te stellen, volgens de commissie. "Niemand weet hoeveel de Nederlandse overheden aan ICT uitgeven. Daarom ook weet niemand hoeveel geld gemoeid is met mislukkingen."

"Een veilige schatting op grond van informatie van diverse deskundigen komt neer op 1 á 5 miljard verspilling per jaar", aldus het rapport.

Elias toonde zich tijdens de presentatie van het rapport dan ook fel: "Bij te veel ICT-projecten van de overheid is het een onoverzichtelijke boel zonder scherp uitgangspunt en zonder goede beheersing en aansturing", aldus Elias.

"En helaas geldt dat vaak op alle niveaus, bij alle betrokken partijen en in alle stadia van de projecten."

De Tweede Kamer verzaakt volgens de commissie-Elias haar controlerende taak door "gebrek aan interesse voor ICT en een gebrek aan deskundigheid op ICT-gebied". Vanuit het kabinet schiet daarnaast de informatievoorziening aan de Kamer tekort.

Om te voorkomen dat toekomstige ICT-projecten van de overheid op grote schaal op een dure mislukking uitdraaien, moet er een ICT-autoriteit worden opgericht die de projecten toetst.

Het voorgestelde Bureau ICT-toetsing (BIT) moet onder het ministerie van Algemene Zaken vallen en zal projecten boven de 5 miljoen euro toetsen op "boerenverstandsregels".

Daarbij wordt onder meer gekeken naar technische, bestuurlijke en organisatorische risico's. Pas na goedkeuring van het BIT mag een project doorgang vinden.

Minister Stef Blok van Wonen en Rijksdienst noemt de conclusies van de commissie "een stevige boodschap aan de bewindspersonen en iedereen die betrokken is bij de besluitvorming, aanbesteding en uitvoering van ICT-projecten".

"ICT speelt voor de Nederlandse economie, het functioneren van de overheid en haar dienstverlening aan de burgers een cruciale rol. Bovendien worden grote bedragen belastinggeld geïnvesteerd."

Blok benadrukt dat de commissie een aantal aanbeveling doet bovenop de stappen die de afgelopen jaren al zijn gezet. "Het kabinet zal deze aanbevelingen zorgvuldig bestuderen", aldus Blok.

Ook D66-Kamerlid Kees Verhoeven wijst op de aanbevelingen. "Die moet het kabinet oppakken en implementeren. De commissie-Elias pleit voor het gebruik van boerenverstand. Dat is opvallend, want het gebrek aan echte ICT-kennis was mede oorzaak van de problemen. Daar moet de overheid in investeren." Hij noemt de conclusies "keihard".

De ChristenUnie is voorstander van een centrale ICT-autoriteit, meldt Kamerlid Carola Schouten. "Het is schokkend dat ministeries tot op het laatste moment zo optimistisch zijn over ICT-projecten terwijl al bekend is dat het project aan het mislukken is. Als er iets fout dreigt te gaan met een ICT-project moet de Kamer veel sneller worden geïnformeerd om te voorkomen dat er wordt voortgemodderd."

Brancheorganisatie Nederland ICT zegt te hopen dat de aanbevelingen van de commissie snel worden overgenomen. Het rapport is "helder en ambitieus", vindt de organisatie.

"Nederland ICT bepleit al langer dat de overheid meer moet overleggen met de markt, bijvoorbeeld in de vorm van marktconsultaties, haalbaarheidstoetsen en concurrentiegerichte dialoog. De Commissie stelt nu zelfs voor om dit als verplichting op te nemen."

De organisatie verwelkomt ook de aanbeveling om een gedragscode voor ICT-leveranciers te creëren, en zegt de eigen code naar aanleiding daarvan te zullen aanpassen.