Vroeger was het handig om zoveel mogelijk tanden en kiezen te hebben, zegt Ben Nelemans, ontwikkelingsbioloog aan de Universiteit Utrecht. "Er werd toen veel rauw en hard voedsel gegeten. Dus als je meer tanden had, kon je langer blijven eten. Dat was essentieel om te overleven."

Meer kiezen betekende volgens Nelemans minder slijtage per kies. "Extra kiezen waren in die tijd voordelig, tegenwoordig is dat niet meer zo belangrijk. Doordat de kwaliteit van ons voedsel vooruit is gegaan, hebben we ook minder last van slijtage aan ons gebit."

Een Australisch onderzoek laat zien dat mensen tegenwoordig steeds vaker zonder verstandskiezen worden geboren. Dat zou het gevolg zijn van een micro-evolutie. "In de loop der miljoenen jaren zijn onze kaken steeds smaller geworden", zegt Toine Rosenberg, hoogleraar kaakchirurgie aan het UMC Utrecht.

"Onze onderkaak groeit minder ver naar voren. Dat heeft tot gevolg dat - vooral in westerse landen - de verstandskiezen niet meer goed passen", zegt Rosenberg. "Verstandskiezen kunnen daardoor niet groeien en blijven vaak half doorgebroken zitten. Soms onder een laagje tandvlees."

Dat is kwalijk, omdat de verstandskiezen dan niet goed te reinigen zijn. "Er kan pus of viezigheid blijven zitten, waar je met je tandenborstel niet bij komt." De keus om iemand door te verwijzen naar de kaakchirurg is dan snel gemaakt.

Verder wordt gekeken naar de ligging van de verstandskiezen in de kaak. "Als de stand van de kies zodanig is dat hij een horizontale ligging heeft, kan dat zorgen voor druk tegen de daaropvolgende kies. Daar kun je dan ook niet goed bij en ook dan kan worden besloten de kies te laten trekken."

In alle gevallen zal er een afweging worden gemaakt: "Er wordt gekeken naar de problemen die de verstandskiezen kunnen opleveren als je ze laat zitten en de risico's die bij het verwijderen zouden kunnen optreden. Het kan lastig zijn de kiezen te trekken zonder verdere schade toe te brengen aan iemands gebit."

Liggen je kiezen niet goed, dan schrijven medische richtlijnen voor je verstandskiezen nog voor je dertigste preventief te laten verwijderen. Als je al klachten hebt of als je het op latere leeftijd laat doen, kunnen er complicaties optreden.

Het is overigens niet zo dat je verstandskiezen ervoor kunnen zorgen dat er voor de rest van je kiezen geen plek meer is. "Dat hoor ik vaak, maar dat is echt een fabeltje", zegt Rosenberg. "Alle kiezen hebben de neiging om naar voren te groeien, dat is niet de schuld van je verstandskiezen."

Groeien je verstandskiezen zoals zou moeten en sluiten ze goed aan, dan worden ze net zo behandeld als de rest van je gebit. In de meeste gevallen komen je verstandskiezen rond je zeventiende of achttiende door. "Goed functionerende verstandskiezen, daar kauw je mee en die maken contact met hun tegenhanger in de bovenkaak."

Het kan volgens Nelemans nog wel even duren voordat de verstandskiezen helemaal uit onze populatie verdwijnen. Daarvoor is een sterke selectie nodig. De verstandskiezen verliezen zou in dat geval een groot voordeel moeten hebben. "Maar dat lijkt voorlopig niet het geval te zijn."

Daarnaast blijkt uit onderzoek dat er meerdere genen nodig zijn voor het maken van het gebit. "En die genen werken samen met andere delen van ons lichaam. Het verliezen van de verstandskiezen lijkt lastig, doordat de processen die hierbij betrokken zijn goed in balans moeten blijven voor een specifiek gebit als resultaat." Dat maakt het lastig om mutaties te ontwikkelen waardoor je alleen je verstandskiezen verliest, maar tegelijkertijd geen problemen krijgt op andere plekken in je lichaam.