HPV is een zeer besmettelijk virus en komt veel voor. Het is seksueel overdraagbaar en wordt doorgeven door huid-op-huidcontact. Bijna iedereen krijgt het, maar bij de meeste mensen ruimt het lichaam het virus zelf op.

Een belangrijke manier om infectie te voorkomen is vaccinatie. In eerste instantie werden alleen meisjes uitgenodigd, omdat duidelijk was dat baarmoederhalskanker onlosmakelijk met HPV verbonden is. Over de gezondheidswinst bij andere kankersoorten was nog weinig bekend.

Inmiddels is duidelijk dat HPV-typen 16 en 18 ook anus-, penis-, vagina-, schaamlip- en mond-keelholtekanker kunnen veroorzaken.

Daarom rolde het RIVM afgelopen februari een nieuw HPV-programma uit. Vanaf 2009 werden meisjes van twaalf en dertien jaar uitgenodigd voor vaccinatie. Op 1 februari werd die leeftijdsgrens verlaagd naar negen en tien jaar en sindsdien worden ook jongens in die leeftijd uitgenodigd. Dat gebeurde naar aanleiding van een advies van de Gezondheidsraad in 2019. Daarbij heeft het adviesorgaan naar onder meer het belang van het vaccineren van jongens gekeken.

"Het is van belang dat jongens en meisjes nog niet seksueel actief zijn als de prik gegeven wordt", zegt Heleen van Beekhuizen, gynaecologisch oncoloog en voorzitter van de Taskforce HPV-kankervrij. "Omdat het in het rijtje past met vaccinaties die op negenjarige leeftijd worden gegeven, is dat een logischer moment. En tegelijkertijd zal het bij kinderen minder discussie oproepen."

Hoe jonger, hoe beter, zegt ook Jeanne-Marie Hament, programmamanager bij het RIVM. "De kans is groot dat kinderen op hun twaalfde nog niet seksueel actief zijn, die kans is op tienjarige leeftijd nog kleiner." Hament vervolgt: "Het is beter om te vaccineren voordat ze überhaupt aan seks denken. Op hun twaalfde zijn ze wellicht meer in de verkennende fase wat seks betreft en het virus kan ook via aanrakingen van de slijmvliezen worden overgedragen."

Een veelgehoord misverstand is dat het virus meer kans maakt bij mensen die seksueel actief of onvoorzichtig zijn. "Men denkt al snel: dit zal mij niet overkomen, maar het virus is ook overdraagbaar met condoom", zegt Van Beekhuizen. "Je weet nooit hoe het in je leven gaat lopen, één seksueel contact kan genoeg zijn."

Omdat patiënten met kanker veroorzaakt door HPV geen duidelijke vroege symptomen vertonen, wordt de ziekte vaak pas in een laat stadium ontdekt. Het belang van een vaccinatie is daarom volgens Van Beekhuizen niet te onderschatten. "Besef dat het hier gaat om één vaccin dat tegen meerdere kankers beschermt."

Hament zegt vanwege het coronavirus rekening te houden met vaccinatiemoeheid. "Daar hebben wij begrip voor, maar aan de andere kant: heb je de prikken eenmaal gehad, dan heb je daar zoveel baat bij."

Cijfers van het RIVM laten zien dat de opkomst ten opzichte van het voorgaande jaar met 6 procent is gestegen. "Het vertrouwen in het vaccin is gegroeid. Wellicht ook omdat mensen om zich heen zien dat baarmoederhalskanker veel voorkomt en bijna iedereen kent wel iemand met een verkeerd uitstrijkje."

In Nederland krijgen jaarlijks ongeveer 1.100 vrouwen kanker die door HPV is veroorzaakt. 800 van hen hebben baarmoederhalskanker. Jaarlijks overlijden ongeveer 200 vrouwen aan baarmoederhalskanker. Ieder jaar krijgen ook ongeveer 400 mannen HPV-kanker. Daarnaast kunnen de gevolgen van behandelingen ingrijpend zijn. Denk daarbij aan onvruchtbaarheid. Van Beekhuizen vindt de twijfel over het vaccin daarom moeilijk te begrijpen.

"Bij een diagnose met peniskanker, moet er een stukje van je penis af en bij vulvakanker een deel van je schaamlippen. Je zal de rest van je leven last hebben van seksuele problemen. Je kwaliteit van leven wordt aanzienlijk minder en vergeet ook niet de financiële gevolgen. Dat alles kun je voorkomen met een veilig vaccin."

Om de opkomst te verhogen, is het belangrijk de kennis te vergroten, legt Hament uit. "Voorheen werd HPV in één zin genoemd met baarmoederhalskanker, nu moet de nadruk worden gelegd op de vijf andere kankers die ook kunnen ontstaan door het virus. "

Ook moet het belang van groepsbescherming niet worden onderschat. Hament: "We weten dat bijna iedereen die gaat vrijen het virus krijgt. Je geeft het aan elkaar door tijdens de seks of het voorspel. Jongens die zijn gevaccineerd beschermen meisjes die niet zijn gevaccineerd en andersom."