Een op de drie Nederlanders heeft prikangst. In de rubriek Gezond of niet duikt gezondheidsjournalist Tijn Elferink in een onderwerp waar verwarring over bestaat. Waarom dit hét moment is om iets aan prikangst te doen.

De overheid kondigde vorige week een versnelling van de boostercampagne aan. Alle volwassenen kunnen uiterlijk voor het einde van januari een boosterprik halen. Althans, iedereen die dat wil. De groep niet-gevaccineerden bestaat niet alleen uit mensen die het vaccin niet vertrouwen; onder hen zijn ook mensen met prikangst.

Naar schatting heeft zo'n 35 procent van de Nederlanders prikangst. Klachten zijn onder meer stress, zweten en flauwvallen. Bij een deel is de angst zo ernstig, dat ze bloedprikken of een bezoek aan de tandarts vermijden. Een op de vijf Nederlanders met prikangst zegt geen vaccinatie te durven halen.

Angstbehandelaars draaien overuren. "Het aantal mensen dat voor prikangst komt, is sinds COVID-19 vertienvoudigd", zegt Maartje Kroese, psycholoog bij Kindt Clinics, gespecialiseerd in angst en fobieën. Ook Henk Schenk van het Prikangstspreekuur in het Amersfoortse Meander MC ziet een flinke toename. "Het aantal aanvragen neemt toe en de wachttijd is opgelopen tot wel twee maanden."

Schenk merkt dat patiënten de reden om zich niet te laten vaccineren soms verdraaien. "Prikangst kan een schaamtezaak zijn." Mensen geven soms aan dat ze het vaccin niet vertrouwen, stelt Kroese. "Bijvoorbeeld omdat het vaccin zo snel is ontwikkeld. Bij een aanzienlijk deel is prikangst het echte probleem."

VR-brillen en honden ingezet om angst te lijf te gaan

"Het is makkelijker om toe te geven dat je de prik niet vertrouwt dan dat je bang bent", zegt Elisabeth Huis in 't Veld, assistent-professor aan Tilburg University. "Wie voor zijn of haar prikangst uitkomt, kan behoorlijk worden gepest. 'Stel je niet zo aan, het is maar een prikje' en 'het doet niet eens pijn, wees een vent'. Al zie ik ook mensen die juist bang zijn om te worden afgeschilderd als antivaxer, terwijl ze dat niet zijn."

Van VR-brillen tot honden: alles wordt uit de kast getrokken om prikangst te lijf te gaan. Huis in 't Veld, tevens verbonden aan bloedbank Sanquin, ontwikkelde een app tegen prikangst: AINAR. "We hebben een algoritme ontwikkeld dat op basis van warmtebeelden van het gezicht kan meten en voorspellen of iemand flauwvalt." Schenk gebruikt lachgas. "De oorzaak van angst is vaak een slechte ervaring. Lachgas ontspant en zo doen patiënten nieuwe ervaringen op. Daardoor ontstaat een nieuwe, positieve associatie met prikken."

Lade met angst openen en weer dichtdoen

Kroese werkt met een nieuwe methode: Memrec. "Een angst of fobie is een spoortje in het langetermijngeheugen", legt de psycholoog uit. "Wij gaan niet uit van nieuwe sporen, maar het verzwakken of zelfs wissen van dat bestaande spoor. De behandeling bestaat uit één korte blootstelling aan de angst met een bètablokker, een bloeddrukverlagend medicijn. Het is alsof je de lade met de angst opentrekt, de angst eruit haalt en de lade dichtdoet voordat de angst er weer in kan."

Vaak is een aanleiding nodig om iets aan een angst te doen. "In het verleden konden mensen met prikangst er redelijk goed voor kiezen om geen vaccinatie te halen", stelt Huis in 't Veld. "Bijvoorbeeld door dan maar geen reis te maken naar de tropen. Dat is nu anders."

De drie deskundigen adviseren gebruik te maken van de urgentie die er nu is. "De meeste mensen met prikangst weten wel dat de kans groot is dat ze een keer bloed moeten prikken", zegt Kroese. "Toch wachten ze vaak tot het echt niet anders kan." En dat moment is nu, benadrukken de drie. Huis in 't Veld: "Er ligt nu heel veel druk op, zowel van buiten als vanuit mensen zelf."

Het oordeel

Veel mensen met prikangst schamen zich. Sommigen zeggen zelfs liever dat ze het vaccin niet vertrouwen dan te moeten erkennen dat ze eigenlijk prikangst hebben. Urgentie kan helpen om over een angst heen te komen. Daarom is dit hét moment om iets aan prikangst te doen.