Schelden, vandalisme, lichamelijk geweld: vonden er tijdens de eerste coronagolf weinig geweldsincidenten plaats, tijdens de tweede golf lijkt de agressie in de maatschappij toe te nemen. Is er een verband met de pandemie? Zes vragen aan agressieonderzoeker dr. Pontus Leander.

Komt het door de nieuwe maatregelen dat de agressie in de maatschappij toeneemt?

"Het is te vroeg om daar harde uitspraken over te doen. Ik leid aan de Rijksuniversiteit Groningen een wereldwijd onderzoek naar de psychologische gevolgen van de pandemie. Het zal nog even duren voordat alle data zijn geanalyseerd. Maar we zijn het onderzoek wél gestart omdat we verwachtten meer agressief gedrag te zullen gaan aantreffen naarmate de pandemie voortduurde."

Vanwaar die verwachting?

"Ik doe al heel lang onderzoek naar agressief gedrag, onder andere naar 'mass shootings'. Uit dat onderzoek blijkt dat aan agressief gedrag vaak ten grondslag ligt dat mensen psychologisch ontmoedigd zijn. En dat die psychologische ontmoediging ontstaat wanneer mensen bijvoorbeeld worden gehinderd in het bereiken van hun doelen."

Zoals de maatregelen om de pandemie in te dammen?

"De coronamaatregelen zouden inderdaad als zo'n belemmering kunnen worden opgevat. Zeker in landen waar persoonlijke vrijheid en autonomie hoog in het vaandel staan zoals Nederland worden restrictieve maatregelen steeds meer als belemmerend ervaren. Ze verhinderen ons te leven zoals we willen leven."

Is agressie dan gewoon een manier om opgekropte emoties af te reageren?

"Zo simpel is het niet. Sowieso gaat niet iedereen over tot agressief gedrag. Het blijft gelukkig bij incidenten. Maar voor sommigen kan agressie een gevoel van controle geven. Het is een alternatieve manier om invloed op je omgeving uit te oefenen bij controleverlies. Een agressieve daad kan dan je gevoel van controle en autonomie herstellen: je brengt iets teweeg."

Hoe kan het dat er nu meer geweldsincidenten lijken plaats te vinden dan tijdens de eerste golf?

"Het valt nog niet te zeggen of dat werkelijk zo is, maar feit is dat negatieve psychologische gevolgen, zoals depressieve gevoelens, angst en minder tevredenheid met het leven, sterk afhankelijk zijn van het vertrouwen dat mensen hebben in het nut van de maatregelen. En dat vertrouwen lijkt af te kalven."

"In maart wilde iedereen zijn beste beentje voor zetten. Samen zouden we het virus eronder krijgen. Maar in mei bleek al dat mensen negatiever tegenover de maatregelen stonden. Iedereen kan een bepaalde mate van psychisch lijden aan als we maar weten dat het ergens goed voor is. Nu blijkt dat het ondanks onze inspanningen niets heeft geholpen."

Maakt u zich zorgen?

"Hoe langer de lockdown duurt, hoe meer kans op maatschappelijke onrust en dus op agressief gedrag. Mensen komen steeds meer tegenover elkaar te staan: aan de ene kant de mensen die de restricties opvolgen, aan de andere de mensen die geen vertrouwen meer hebben in de maatregelen. Dat zorgt op de lange termijn voor meer conflicten."

"Wat ook niet helpt is dat sociaal contact een mogelijke remedie tegen negatieve gevoelens, frustratie en agressie is. En juist dát 'mag' nu niet. We zijn sociale wezens: we willen dicht bij elkaar zijn. Nóg iets waarin we in onze doelen worden gehinderd."

Dr. Pontus Leander leidt als Universitair Hoofddocent aan de Rijksuniversiteit Groningen een wereldwijd onderzoek naar de psychologische gevolgen van de pandemie. Meer info via www.psycorona.org