Hoe kan het dat veel mensen na een dieet toch weer zwaarder worden?

"Zo'n 80 procent van de mensen is binnen één à twee jaar terug op zijn of haar oude gewicht. Het niet kunnen veranderen van de levensgewoonten is vaak een oorzaak. En ook stress zet vaak tot eten aan. Maar uit ons onderzoek is gebleken dat ook biologische processen een belangrijke rol spelen."

Wat gebeurt er dan?

"Als je aan de lijn bent gaan de vetcellen zich anders gedragen. Ze geven andere hoeveelheden hormonen af. Minder leptine bijvoorbeeld, een hormoon dat het verzadigingsgevoel reguleert. Daardoor krijg je meer honger en ga je meer eten."

"Wat ook meespeelt is celstress. Doordat er minder energie binnenkomt, krimpen de vetcellen, maar het 'skelet' dat om die cellen heen zit, krimpt niet zo snel mee. Daardoor ontstaat er in de cellen spanning en willen ze opnieuw groeien door de 'gastheer' tot eten aan te zetten. Met als resultaat: je valt minder af of komt zelfs weer aan. Het lichaam is voorbestemd om na afvallen weer energie te stapelen."

Maakt het uit of je snel afvalt of langzaam?

"Uit onze eigen studie waarin we een crashdieet vergeleken met een 'trager' dieet, bleek dat de snelheid of de mate van gewichtsstijging na het dieet niet verschilde. Een verrassing, want we hadden gedacht dat de celstress bij een crashdieet groter zou zijn en dat de crashdieetgroep dus sneller en meer zou aankomen."

Is jojoën ongezond?

"Dat is niet 100 procent duidelijk. Ongeveer de helft van de studies wijst uit dat jojoën uiteindelijk leidt tot een iets hoger gewicht, maar niet tot een verslechtering van de insulinegevoeligheid, iets dat uiteindelijk kan leiden tot het ontwikkelen van diabetes type 2."

"Afvallen zelf heeft een positief effect op de insulinegevoeligheid. Als je overgewicht hebt, is het dus altijd goed om opnieuw aan de lijn te doen."

Hoe voorkom je het jojo-effect?

"Ten eerste door een gezond dieet te kiezen en dat ook vol te houden nadat je je streefgewicht hebt bereikt. Mijn collega, professor van Baak, heeft verschillende studies vergeleken. Daaruit blijkt dat er eigenlijk maar één ding meehelpt om een laag gewicht te handhaven: je dieet baseren op een hoger gehalte aan eiwitten."

Wat doen die eiwitten dan?

"Eiwitten wekken het verzadigingsgevoel op. Bovendien gaat het bij afvallen niet alleen om wat je eet, maar ook om wat je verbrandt. Daarvoor heb je spieren nodig en eiwitten zijn daarvoor bouwstoffen. Begin er al mee bij het afvallen om spierverlies te beperken. En beweeg! Met bewegen train je je spieren en zet je ze aan tot verbranding."

Prof. dr. Edwin Mariman is hoogleraar functionele genetica aan het Maastricht UMC+