Mediteren biedt een hoop voordelen. Toch is urenlang in stilte op een kussen zitten niet voor iedereen de oplossing. Integendeel. Zonder goede begeleiding kan het bij psychisch kwetsbare mensen juist riskant zijn.

De lijst met positieve effecten van mediteren is eindeloos. Zo kan het helpen tegen stress, vermindert het angst en depressieve klachten en zorgt het voor meer focus en concentratie en een betere emotionele balans. Bij mensen met chronische ziektes kan het zelfs de pijn verlichten.

Niet zo gek dus, dat mediteren tegenwoordig zo populair is. Recente cijfers zijn er niet, maar uit een onderzoek dat NRC in 2015 deed, bleek dat 16 tot 21 procent van de Nederlanders weleens mediteert.

Ook is deze uit het boeddhisme afkomstige meditatiemethode al lang niet meer alleen iets voor de privésfeer; grote bedrijven zoals Google en Facebook moedigen hun werknemers aan om onder werktijd even te mediteren.

Meditatie in combinatie met angst

Voor Marieke de Goeij (38) uit Amsterdam is mediteren inmiddels een dagelijks ritueel. Als het even kan, mediteert ze elke dag een kwartier. Een aantal jaar geleden kreeg ze last van allerlei angstklachten. "Ik was de grip op mijn gedachten totaal kwijt", legt ze uit. "Op een gegeven moment was ik ervan overtuigd dat ik gek aan het worden was en in een inrichting zou belanden."

Nu probeert ze door mediteren te voorkomen dat het weer zo ver komt, maar destijds joeg de gedachte om even stil op een kussen te gaan zitten haar al angst aan. "Wanneer je mediteert, ben je alleen met je gedachtes", vertelt De Goeij. "Die van mij waren op dat moment zo beangstigend dat ik daar op dat moment niet bij stil wilde staan."

“Als je je heel angstig voelt, kunnen die gevoelens juist tijdens het mediteren naar boven komen.”
Anne Speckens, hoogleraar psychiatrie

Hoogleraar psychiatrie en directeur van het Radboudumc Anne Speckens erkent dat mediteren niet voor iedereen op elk moment dé oplossing is. "Als je je heel angstig voelt, kunnen die gevoelens juist tijdens het mediteren naar boven komen."

Betekent dit dat je maar beter helemaal niet kunt mediteren wanneer je last hebt van angstklachten? Nee. Paradoxaal genoeg kun je namelijk juist door te mediteren ook weer van die klachten af komen.

"Dat werkt als volgt", aldus Speckens. "We hebben de neiging ons met onze gedachtes te identificeren. Wanneer die gedachtes met ons aan de haal gaan, kan dat leiden tot angst en depressie. Mindfulness helpt om afstand te nemen van onze emoties en gedachten. Hierdoor maken ze je minder snel van streek."

Als je gedachten tijdens een meditatie met je aan de haal gaan, kan dat leiden tot angst en depressie. (Foto: Thinkstock)

Mindfulness versus meditatie

Overigens is het volgens Speckens wel essentieel om een verschil te maken tussen mindfulness en mediteren. "Mindfulness is het vermogen om aanwezig te zijn in het hier en het nu en je bewust te zijn van alle gevoelens, gedachtes en observaties die je waarneemt." Ze vervolgt: "Mediteren is de methode waarmee je deze vaardigheid kunt ontwikkelen."

Heb je veel last van angsten? Dan raadt de hoogleraar aan om op een gelijkmatige manier met mediteren te beginnen. Ook De Goeij deed het op die manier. Dankzij haar oude meditatielerares pakte ze het mediteren stukje bij beetje toch weer op.

“Wanneer er geen prikkels van buitenaf zijn, krijgt je fantasie alle ruimte. Dat kan leiden tot ongewone sensaties en soms zelfs tot hallucinaties.”
Anne Speckens, hoogleraar psychiatrie

"Die coachte me over de telefoon", vertelt De Goeij. "Bijvoorbeeld door te zeggen dat ik tijdens het afwassen op het gevoel van het warme water moest focussen." Op die manier kreeg De Goeij heel langzaam de greep op haar gedachtes weer terug. "Als ik gelijk lang was gaan mediteren, was het op dat moment alleen maar erger geworden."

'Extreem lange meditatie kan leiden tot hallucinaties'

En dat is volgens Speckens dan ook precies het gevaar van de steeds populairdere tiendaagse Vipassana-retraites. Hierbij mediteer je elke dag zo'n tien uur in stilte. "Mensen die een negatieve ervaring hebben met mediteren, doen die meestal op tijdens zo'n retraite," zegt Speckens.

Dat komt volgens Speckens niet alleen omdat de kwaliteit van deze retraites niet gecontroleerd wordt, maar ook omdat je fantasie door dagenlang in stilte te zitten behoorlijk op hol kan slaan. "Wanneer er geen prikkels van buitenaf zijn, krijgt je fantasie alle ruimte," legt ze uit. "Dat kan leiden tot ongewone sensaties en soms zelfs tot hallucinaties."

Mensen met psychische klachten die aan de slag willen met mediteren of mindfulness raadt Speckens daarom aan zich door te laten verwijzen naar de huisarts of een cursus uit te zoeken op de website van de Vereniging Mindfulness Based Trainers Nederland (VMBN). "Dan weet je zeker dat je begeleid wordt door een gekwalificeerde trainer."