Naarmate we ouder worden, gaan de hersenen er alleen maar op achteruit, is de gedachte. Dat is niet per se waar, zegt hoogleraar klinische neuropsychologie Margriet Sitskoorn. Ze schreef het boek Het 50+ brein, waarin ze afrekent met hardnekkige mythes over aftakelende hersenen. Acht vragen aan Sitskoorn.

Bij het ouder worden takelen de hersenen alleen maar af, toch?

"Dat is een diep ingesleten idee. Het is een vooroordeel waar we wat mij betreft echt van af moeten. Nieuwe hersenonderzoeken tonen aan dat onze hersenen zich continu aanpassen. Dat aanpassingsvermogen hebben we te danken aan de neuroplasticiteit van het brein: we maken voortdurend nieuwe verbindingen en cellen aan in de hersenen."

Gaan we dan helemaal niet achteruit?

"Sommige vaardigheden gaan wel degelijk achteruit. De meeste mensen merken zo rond hun vijftigste bijvoorbeeld dat ze iets meer dingen vergeten, net zoals we rond die leeftijd ook fysiek wat strammer worden. Het kortetermijngeheugen wordt wat slechter. Maar van alleen maar aftakelen is echt geen sprake. Sommige dingen gaan minder goed, andere dingen gaan beter."

Welke dingen gaan er dan beter?

"Het geheugen gaat op bepaalde fronten vooruit. Naarmate we ouder worden hebben we meer meegemaakt en beschikken we over meer kennis. Dat zorgt ervoor dat we dingen makkelijker in een context kunnen plaatsen en dat we makkelijker kunnen relativeren."

“Het geheugen van ouderen lijkt gerelateerd te zijn aan doelen, niet per se aan nieuwe informatie.”

"We zijn in staat interpersoonlijke problemen sneller op te lossen, informatie en situaties beter in te schatten en we hebben meer overzicht, we zien het grotere plaatje."

Maar in geheugentests scoren oudere mensen toch standaard slechter?

"Klopt. Dat komt onder meer doordat geheugentesten altijd gaan over rijtjes en reeksen onthouden. Maar zo werkt het ouder wordende brein niet. Het ouder wordende brein is meer gericht op het nut van informatie. En dat soort arbitraire rijtjes bevatten vaak weinig nut."

"Het geheugen bij ouderen lijkt gerelateerd te zijn aan de doelen die ze hebben in het leven en niet per se zomaar op nieuwe informatie."

Het is goed voor je hersenen om ook als je ouder wordt veel te bewegen en gezond te eten. (Foto: 123RF)

Welke andere voordelen heeft het vijftigplusbrein?

"Dat we beter met emoties kunnen omgaan. Uit hersenonderzoek blijkt dat de amandelkern, een plek die betrokken is bij emotieregulatie, minder geprikkeld raakt bij negatieve informatie dan wanneer we jong zijn. We laten ons minder snel uit het veld slaan bij tegenslagen. Hoe ouder we worden, hoe beter we weten dat de soep niet zo heet gegeten wordt als hij wordt opgediend. Ook krijgen we over het algemeen een positiever zelfbeeld."

Je boek is een herziene versie van Leve de hersenen uit 2008. Wat is er sindsdien veranderd?

"Er is in de afgelopen elf jaar ontzettend veel onderzoek gedaan naar de hersenen. Zoveel dat we het beeld dat er van het ouder wordende brein bestaat, moeten herzien. Dat was ook de reden dat ik het boek grondig wilde uitbreiden. Het bestaat voor ongeveer twee derde uit nieuwe informatie."

“We kunnen veel doen om de hersenen fit te houden, ook op latere leeftijd.”

"De twee belangrijkste nieuwe inzichten zijn wat mij betreft het feit dat het brein met de jaren niet alleen áchteruit- maar ten aanzien van bepaalde vaardigheden juist vóóruitgaat. En ook dat we zelf veel kunnen doen om de hersenen zo fit mogelijk te houden. Tot op late leeftijd."

Wat kunnen we zelf dan doen?

"Gezond leven en eten, veel bewegen en tot op late leeftijd je hersenen blijven uitdagen. Uit onderzoek blijkt dat wie voortdurend blijft leren, ook na het vijftigste levensjaar, minder last heeft van cognitieve achteruitgang. Door nieuwe dingen te doen, ontstaan nieuwe uitlopers van hersencellen en nieuwe verbindingen tussen de hersencellen. Blijf dus je leven lang nieuwe uitdagingen aangaan: leer bijvoorbeeld een nieuwe taal of leer een instrument bespelen."

En technische vaardigheden? Die gaan wel achteruit, toch?

"Niet als je ze onderhoudt. Uit onderzoek blijkt dat ouderen prima in staat zijn om de werking van een apparaat onder de knie te krijgen of om bijvoorbeeld een computer of tablet te installeren. Ook als ze niet zijn opgegroeid met moderne technologie. Geloof dus niet dat je ooit te oud bent om te leren. Dat is een fabeltje."

"Sterker nog: uit onderzoek blijkt dat wie gelooft in de negatieve stereotypering van de aftakelende oudere, eerder last krijgt van ouderdomsklachten zoals hartklachten. Daarom is het ook zo belangrijk om die vooroordelen voor eens en voor altijd de wereld uit te helpen. Omdat ze onjuist zijn. Maar ook omdat ze schade aanrichten."

Margriet Sitskoorn is hoogleraar klinische neuropsychologie aan Tilburg University. Haar boek Het 50+ brein verscheen bij Uitgeverij Prometheus.