Er is een relatief klein aantal mensen met perniones, de officiële term voor wintertenen of -handen. Een groep Nederlanders van alle leeftijden heeft er last van. Gemiddeld komt de aandoening bij één tot twee op de duizend Nederlanders voor, vaker vrouwen dan mannen.

Dat is ook de reden dat er niet veel kennis en informatie beschikbaar was over de aandoening, legt huisarts en onderzoeker Ibo Souwer uit. "De gemiddelde huisarts ziet jaarlijks vier patiënten met deze klachten, afhankelijk van hoe zwaar de winter is. Het is daarnaast geen gevaarlijke aandoening. Je gaat er niet dood aan, het is vooral hinderlijk." Daarom besloot Souwer zelf onderzoek te gaan doen.

Wintertenen vallen onder de groep aandoeningen die vervelend zijn, maar vanzelf weer overgaan. Mensen die last hebben van wintertenen of -handen krijgen in de winter last van roodblauwe of paarsblauwe plekken met jeuk, een branderig gevoel of pijn.

De plekken zijn soms ook wat gezwollen en kunnen op meerdere plaatsen ontstaan, van de neus of oren tot de voeten of het bovenbeen. Wie aan de plekken krabt, loopt het risico om blaren, ontstekingen of wonden te veroorzaken. De klachten gaan vanzelf weer weg als de temperaturen weer stijgen.

Souwer besloot daarom zelf in het onderwerp te duiken, nadat hij in contact kwam met Toine Lagro-Janssen, hoogleraar in Nijmegen. "Voorheen werden wintertenen behandeld met een vitamine D-injectie. Die injectie hielp, leerden we op de opleiding."

Toen deze injecties uit de handel gingen, deed Souwer onderzoek naar de effecten ervan. "Er kwam vooral naar voren dat de vitamine niet zo effectief bleek te zijn. Aantonen dat iets niet werkt, is altijd lastig. Maar de vitamine was duidelijk niet effectiever dan een placebo."

Nadat er een groep patiënten werd geïnterviewd over wat de aandoening voor impact had, bleek dat er meer leed werd veroorzaakt dan vooraf werd aangenomen. "Mensen liepen tegen aanzienlijke beperkingen aan. Van iemand die niet langer een appel kon schillen tot een boer die zijn koeien niet kon melken omdat hij niet op zijn voeten kon staan."

Het viel daarnaast ook op dat veel patiënten een bezoek aan de huisarts oversloegen, vaak omdat ze al wisten dat deze geen concrete oplossing te bieden had. Het aantal patiënten zou dus mogelijk wat hoger kunnen liggen. "In enkele gevallen kwam wel naar voren dat de ziekte in sommige families vaker voorkomt dan in andere. Die familiaire component is ook in later onderzoek aangetoond."

Uit Souwers onderzoek bleek dat de wintertenen of -handen mogelijk veroorzaakt worden door het evenwicht dat bewaard wordt tussen het behouden van een normale lichaamstemperatuur en het voorkomen van huidschade door afkoelen. "De bloedvaten trekken dan samen in de huid om de warmte vast te houden."

Daardoor blijft het lichaam warm, maar koelt de huid plaatselijk wel af. "In een tegenreactie verwijden de bloedvaten van de huid zich regelmatig kortdurend. Als die reactie wordt verstoord, dan kan dit mogelijk zorgen voor huidschade, zoals roodheid, pijn of jeuk."

De aandoening komt voor bij mensen uit alle leeftijden.

Na het promotieonderzoek van Souwer hebben het Nederlandse Huisartsen Genootschap en de website Thuisarts.nl hun informatie over de aandoening en behandeling aangepast. Er zijn geen medicijnen die helpen tegen de aandoening, benadrukt de huisarts. Ook is er geen bewijs dat massages of de huid insmeren met crème of olie helpt.

Wie zich tegen de wintertenen of -handen wil wapenen, kan wel verschillende tips ter harte nemen. Zo is het belangrijk om het lichaam warm te houden, eventueel met hulp van ademende isolerende kleding. Mensen die te weinig bewegen of mager zijn, lopen meer risico op wintertenen of -handen, aldus de huisarts.

Ook het dragen van sokken van katoen of wol en waterdichte schoenen, kan de voeten warm en droog houden. Denk daarnaast ook aan het dragen van handschoenen en oorwarmers. Zorg er ook voor dat er geen te strakke kleding, die mogelijk de bloedstroom afknelt, wordt gedragen.

Vermijd daarnaast het krabben, schuren of wrijven op plekken van de huid die door de kou een andere kleur hebben gekregen.