Een op de vijf huishoudens heeft te maken met forse betaalachterstanden. Ruim de helft daarvan kan de schuld op afzienbare termijn aflossen, soms met behulp van deurwaarders en incasso. Een aanzienlijk deel - volgens de laatste CBS-cijfers 7,6 procent van alle huishoudens - heeft professionele hulp nodig om de schuldenlast op te lossen. Dat komt neer op bijna 600.000 huishoudens.

Bij deze groep is de schuldenproblematiek zo ingewikkeld en hoog ten opzichte van het inkomen, dat het niet realistisch is dat deze mensen zonder kwijtschelding die schulden zullen afbetalen, zegt Nadja Jungmann, hoogleraar en lector schuldenproblematiek. "Maar een merendeel van deze groep is niet in beeld bij hulpverlening. Deze mensen ploeteren voort."

"Het is altijd belangrijk om je te realiseren dat ieder huishouden een eigen verhaal heeft, maar daarbinnen zijn wel groepen te onderscheiden", zegt Jungmann. "Lage inkomens zijn oververtegenwoordigd, maar ook alleenstaanden. En mensen die een life event hebben meegemaakt - een gebeurtenis die je leven verandert - zoals een scheiding. Je bent daarna financieel kwetsbaarder en dan kan een financiële tegenvaller eerder problemen veroorzaken."

Het kwijtschelden van schulden is geregeld via de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs) en de Wet schuldsanering natuurlijke personen (Wsnp). Eerst wordt gekeken of de gemeente de schulden kan overnemen. Als schuldeisers het daar niet mee eens zijn, kan de rechtbank worden ingezet.

Iemand met schulden heeft daarna te maken met slechts één schuldeiser - de gemeente - en dat zorgt al voor rust. Na drie jaar wordt de restschuld kwijtgescholden en kan je opnieuw beginnen met een schone lei.

Een van de voorwaarden voor een nieuwe start is dat je je in die drie jaar maximaal inspant om de schulden af te betalen. "Je krijgt weekgeld waar je alles voor moet doen; je moet je inzetten om betaald werk te hebben en je raakt je auto kwijt als je die niet nodig hebt voor je woon-werkverkeer", zegt Jungmann.

Maar veel mensen willen of kunnen die offers niet brengen. "Die mensen kunnen niet terug naar een weekgeld van 65 euro per week. Ik geef het je ook te doen. Daarvan moet je alles voor je gezin betalen. Zeker met de huidige prijzen grenst dat aan het onmogelijke. Daarnaast moeten meerderjarige thuiswonende kinderen kostgeld betalen, en dus meebetalen aan de schulden van hun ouders."

Het lijken zware regels, maar ze zijn ook bedoeld om een tijdje rust te creëren en om aan gedragsverandering te werken, zegt Farley van Heydoorn. Hij is ervaringsdeskundige en vluchtte zelf jarenlang voor zijn schulden. Van Heydoorn zocht en vond hulp, waarna hij schuldhulpverlener is geworden bij de gemeente Utrecht. Inmiddels geeft hij voorlichting, advies en training vanuit zijn eigen bedrijf.

"Die drie jaar in de schuldhulp hebben mij echt geholpen", zegt Van Heydoorn. "Ik zie het niet als boete of als straf, maar ik moest mijn gedrag aanpassen. Ik moest leren om te leven van toen 50 euro per week. Het eerste half jaar is dat moeilijk, maar het tweede half jaar weet je al waar je het beste je boodschappen kan doen. Nu, zeventien jaar later, kan ik dat nog steeds toepassen."

Dat je je auto moet verkopen als je die niet per se nodig hebt, snapt Van Heydoorn wel. "Daarmee kun je een flink deel van je schulden aflossen, en je moeder is vaak ook per trein bereikbaar. Een auto kan je ook weer in de problemen helpen, door boetes of onverwachte reparaties of een apk, die je dan weer op afbetaling koopt."

De drempel om professionele hulp te zoeken is hoog, ook doordat er nog steeds een taboe op schuldenproblematiek rust. Van Heydoorn zette de stap toen hij een relatie kreeg die hem aansprak op zijn schulden. Hierdoor voelde hij druk om hulp te zoeken.

"Als mensen achter gesloten deuren blijven zitten, dan blijft het taboe", zegt hij. "Wat heb je nodig om te beseffen dat je niet dom of gek bent? Informatie. Maar mensen durven het niet te vragen, ik toen ook niet."

In het Overijsselse Raalte is vrijwilligersorganisatie Humanitas begonnen met een door Van Heydoorn ontwikkeld lesprogramma voor financiële zelfredzaamheid, speciaal bedoeld voor schuldenaren die zich voorbereiden op het schuldhulptraject.

"Het is goed om ze uit te leggen dat je hersenen anders werken onder invloed van chronische geldstress. Je oudste brein probeert je in leven te houden, en geeft dus prioriteit aan de basisbehoeften zoals eten, drinken, huur en kleding. Maar je brein zegt ook tegen je: koop die dure schoenen zodat je even gelukkig kan zijn. Voor de buitenwereld doe je dan domme dingen, maar je bent niet gek."

Hoewel de gemeente zelf ook een drempel kan zijn, is dat toch de eerste en volgens Van Heydoorn enige plek waar je moet zijn om een finale kwijting of schone lei te krijgen.

"Als je op internet zoekt op de zin 'ik heb schulden ik heb hulp nodig', dan komen eerst de commerciële bedrijven tevoorschijn die verdienen aan schuldhulp. Alleen de gemeente kan ervoor zorgen dat na drie jaar je restschuld wordt kwijtgescholden. En zij hebben het mandaat om pressiemiddelen in te zetten om schuldeisers over te halen om mee te werken. Dat is een groot goed. Nergens anders in de wereld kom je dat tegen."