Volgens het Nibud wordt 2022 financieel gezien een somber jaar voor mensen die moeilijk kunnen rondkomen. Goed idee om eventuele schulden zo snel mogelijk af te lossen, maar gek genoeg laten we ons bij schuldaflossing doorgaans niet leiden door gezond verstand maar door onbewuste gevoelens, waardoor het vaak mislukt. Hoe werkt dat?

De sombere nieuwjaarsvoorspelling die het Nibud dit najaar deed, heeft volgens woordvoerder Max Vermeer een aantal redenen: "Het beeld dat we schetsen komt onder andere door de stijgende energieprijzen, boodschappen en benzine. Heb je het al financieel moeilijk, dan maken die prijsverhogingen een groot verschil."

En juist dan is het belangrijk om schulden zo snel mogelijk af te lossen. Vermeer: "Schulden kosten geld. En hoe langer je ze hebt, hoe duurder ze worden." Dat schulden een serieuze zaak zijn, weten de meeste mensen wel. Toch blijkt dat we bij het aflossen vaak irrationele keuzes maken.

Moeilijk om rationeel te blijven

Consumentenpsycholoog Patrick Wessels legt uit hoe dat komt: "Schulden hebben een bijzonder krachtig effect op het brein. Het veroorzaakt stress, waardoor het lastiger wordt om helder na te denken. Juist bij schulden vervallen mensen daarom automatisch in gevoelsmatige keuzes, zonder objectief de slimste of voordeligste keuze te maken."

Een goed voorbeeld van irrationeel aflosgedrag is de tendens om ronde bedragen eerder af te lossen. "Ronde getallen hebben een bijzondere aantrekkingskracht op ons brein", vertelt Wessels. "Door de twee keer 5 vingers die we hebben, vormen 5 en 10 heel bekende aantallen. Dat zorgt voor een betere beschikbaarheid, toegankelijkheid en dat is vloeiender in ons brein. Daardoor voelen deze bedragen minder eng, bekender en leuker."

Één voor één aflossen

Wessels: "We hebben daarnaast de neiging om alle schulden tegelijk af te lossen, terwijl bewezen is dat dit niet de effectiefste manier is." Hij doelt op een experiment waarbij deelnemers verdeeld werden in twee groepen. Ze kregen allemaal te maken met 5 schulden van 100 cent, dus in totaal 500 cent. De helft ging die schuld gelijkmatig af te lossen, dus verdeeld over alle 5 de 'leningen' tegelijkertijd.

De andere helft ging de schulden één voor één af te lossen. Vervolgens werd ze verteld dat ze zouden moeten werken om de schulden af te lossen. Wat bleek? Zij die de schulden één voor één aflosten, werkten gemiddeld 15 procent meer en losten hun schuld daarmee sneller af.

Slim afbetalen van schulden

Maar als we ons zo laten sturen door ons onbewuste brein, hoe komen we dan tot het maken van verstandige keuzes bij het aflossen van schulden? Wessels: "Deze wetenschap kun je inzetten om het goed aan te pakken. Je kunt je onbewuste voorkeur voor ronde bedragen naar je hand zetten door bedragen voor jezelf af te ronden, bijvoorbeeld door de schuld in delen van 100 euro op te splitsen."

"En door niet gelijktijdig alle schulden af te lossen maar één voor één. Ook is het slim om eerst kleine bedragen af te lossen want als dat lukt, haal je daar ook de motivatie uit om grotere bedragen af te kunnen lossen."

Niet vijf jaar wachten

Vermeer denkt dat de beste stap die je kunt nemen, vooral zo snel mogelijk hulp zoeken is. Iemand met kennis van zaken die niet emotioneel bij jouw financiën is betrokken kan makkelijker met gezond verstand naar jouw situatie kijken.

"Ga naar de gemeente, die kan je eventueel ook doorverwijzen naar vrijwilligersorganisaties die met je mee kunnen kijken hoe je het beste kunt gaan aflossen. Uit onderzoek is gebleken dat mensen gemiddeld vijf jaar wachten voordat ze hulp vragen bij schulden, omdat zij zich schamen, of omdat ze het zelf denken te kunnen oplossen. Dan zijn de problemen zo groot geworden dat het veel langer duurt om ze op te lossen dan wanneer je er snel mee begint. Je hoeft niet tot het nieuwe jaar te wachten om met goede voornemens te beginnen", aldus Vermeer.