Mensen met een leuke, warme persoonlijkheid hebben vaker een gat in hun hand, toonde recent Amerikaans onderzoek aan.

"Aardige mensen lopen een groter risico op een faillissement en andere financiële problemen in vergelijking met hun minder aangename leeftijdsgenoten, omdat ze niet zoveel waarde hechten aan geld", schrijven de onderzoekers.

Het is één van de vele onderzoeken over geld en gedrag, zegt econoom Erica Verdegaal. De bottomline is: mensen kunnen over het algemeen gewoon niet goed met geld omgaan, zegt zij.

"Als ik een gok moet doen, zeg ik dat 10 procent van Nederland goed met geld kan omgaan. 50 procent snapt er helemaal niks van en 40 procent redt zich wel aardig." Die 10 procent, zegt Verdegaal, dat zijn economen, mensen die ervoor hebben doorgeleerd en bovengemiddeld goed zijn met cijfertjes.

Recente statistieken laten zien dat veel Nederlanders moeite hebben met het betalen van hun rekeningen. Ruim 1,4 miljoen huishoudens zitten met problematische schulden, waarschuwde de Raad voor de Rechtspraak begin deze maand. Het ziet er niet naar uit dat dit aantal snel zal afnemen.

Het aantal werkende armen is sinds het begin van deze eeuw anderhalf keer zo groot geworden, berekende het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Ook het Nibud kwam in december met een onderzoek. Daaruit blijkt dat minder Nederlanders geld lenen of rood staan bij de bank, maar in plaats daarvan worden de huur, de energierekening en zorgverzekering niet betaald.

Bij 5 tot 7 procent van de huishoudens leidt dat inmiddels tot ernstige problemen, zoals afgesloten worden van energie.

Er zijn grofweg twee redenen te noemen waarom mensen in financiële problemen komen, zegt Verdegaal. "De eerste is dat mensen niet geschikt zijn om met geld om te gaan. Rekenen, vooruitdenken, afgewogen keuzes maken en alles maar calculeren: dat zit genetisch niet in mensen."

"De tweede reden is dat we ons in een verleidingseconomie bevinden. Iedereen wil je geld en er worden de slimste technieken gebruikt die er maar zijn om jou geld uit de zak te kloppen."

Volgens de econoom ging marketing 35 jaar geleden om de vraag waar consumenten behoefte aan hebben. Nu is de vraag: hoe kunnen we mensen zo beïnvloeden dat ze geen 'nee' meer kunnen zeggen?

"Er wordt heel veel van ons gevraagd. Je moet zelf onderzoeken waar je het goedkoopst je zorgverzekering kunt afsluiten en je gas kunt halen, want niemand gaat je dat vertellen. Het gaat goed met de economie, maar de grote misvatting is dat mensen het dus ook beter krijgen. De economie wordt niet door zeventien miljoen gedeeld en niet iedereen gaat erop vooruit. De bedrijven zijn de winnaars. "

Voor mensen met een chronisch gat in hun hand is er de budgetcoach. Lisa Verdegaal, de zus van de econoom Verdegaal, helpt mensen die altijd maar rood staan met hun financiën.

"Vier, vijf dagen werken en toch niet rondkomen: dat is zonde. Mijn cliënten zeggen meestal dat ze gewoon niet met geld kunnen omgaan en niet weten hoe je slim bespaart. Ze staan jarenlang rood en leven van salaris naar salaris."

• Laat kinderen al jong kennismaken met geld, zegt Lisa Verdegaal. "Maak het niet geheimzinnig of moeilijk. Geef kinderen zakgeld en laat ze zelf sparen voor aankopen. Veel van mijn cliënten hebben nooit geleerd wat de waarde van geld is."
• Wat absoluut nodig is, zegt Verdegaal, al doe je het maar een paar keer per jaar: maak een overzicht van alles wat er binnenkomt en wat je uitgeeft. "Je rekeningen bijhouden is moeilijker geworden. Het gaat via de post, via de e-mail en via incasso's. Zorg dus dat je duidelijk hebt wat er precies in en uit gaat."
• Als je eenmaal een overzicht hebt, is het tijd om te schrappen. "Je wordt overal gestrikt voor alles. Met een overzicht kun je zien welke uitgaven je eigenlijk niet meer wil, zoals de sportschool, al die abonnementen op goede doelen en elke dag voor 5 euro lunchen op je werk. Dat zet echt zoden aan de dijk."
• Stap één keer per jaar over van energieleverancier of laat je huidige leverancier weten dat je rondkijkt. Zo krijg je jaarlijks een welkomstkorting.
• Bepaal je boodschappenbudget en haal dat bedrag cash in huis, zodat je niet meer uitgeeft. Elke dag boodschappen doen, zegt Verdegaal, leidt tot veel meer kosten. Doe dus één keer per week boodschappen.
• Doorbreek het taboe op zuinig aan doen, zegt de budgetcoach. "Zeg bijvoorbeeld tegen je vrienden dat uit eten gaan nu even niet gaat, omdat je het jezelf niet kunt veroorloven. Misschien zijn je vrienden juist opgelucht en kunnen jullie een alternatief plan bedenken. Ook hele dure verjaardagscadeaus zijn echt niet nodig als je even krap zit en je wil besparen."
• Verdegaal: "Probeer iets te sparen, al is het maar een paar euro's per maand. Iedere keer snel je behoefte bevredigen door van je net gestorte salaris een prul te kopen, geeft je maar heel kort een geluksgevoel. Een bedrag dat steeds groter wordt, geeft mogelijkheden om te fantaseren over de toekomst."
• Besparen en budgetteren is moeilijk en gaat om het doorbreken van gewoonten en patronen. "Net als stoppen met drinken of roken, is het lastig discipline op te brengen. Maar een spaarpotje opbouwen, geeft je langdurig een goed gevoel."