De onderlinge verschillen zijn groot: zo is een huurder in de goedkoopste gemeente (Nijmegen) 40 euro per jaar kwijt aan gemeentelijke woonlasten, zo bleek afgelopen donderdag uit cijfers van het Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden, het COELO. In de duurste gemeente, Zaanstad, is dat ruim veertien keer zoveel, namelijk 571 euro.

Voor woningeigenaren lopen de bedragen uiteen van 563 euro in Den Haag tot 856 euro in Enschede. In het onderzoek zijn 37 grote gemeenten meegenomen.

Dat de gemeentelijke woonlasten in 2019 flink hoger uitpakken, komt vooral door een verhoging van de afvalstoffenbelasting door het Rijk met 139 procent, die afvalverwerkers moeten betalen. Zij berekenen die door aan gemeenten, die op hun beurt het geld terughalen bij hun inwoners door middel van de afvalstoffenheffing. Die gaat gemiddeld met 6,1 procent omhoog.

Onder de gemeentelijke woonlasten van huishoudens vallen naast de afvalstoffenheffing de rioolheffing en de onroerendezaakbelasting (ozb), die alleen geldt voor mensen met een eigen huis.

De opbrengst van de ozb gaat naar de algemene middelen van de gemeente. De afvalstoffenheffing en de rioolheffing zijn bedoeld om de kosten voor afval en riool te dekken. Het bedrag dat hiermee wordt opgehaald, mag dan ook maximaal kostendekkend zijn. 

Hoe hoog de afvalstoffenheffing uitpakt, hangt dus af van de kosten die jouw gemeente hiervoor denkt te gaan maken. "Voor een plattelandsgemeente geldt bijvoorbeeld dat vuilniswagens veel verder moeten rijden en dat kost meer", zegt onderzoeker Corine Hoeben van het COELO.

"De hoogte van de ozb is daarentegen veel meer afhankelijk van keuzes van de gemeenteraad, ze zijn daar tot op zekere hoogte vrij in", vertelt Hoeben. "Als gemeenten veel voorzieningen willen bieden, hangt daar een prijskaartje aan. Het kan wel zijn dat er binnen een gemeente afspraken zijn over de stijging van de ozb, bijvoorbeeld dat die niet groter mag zijn dan het inflatiepercentage."

Bij het vaststellen van de hoogte van de ozb kijken gemeenten volgens Hoeben ook naar hun buren. Wat doen die? "En je maakt je als bestuurder natuurlijk niet populair met hoge tarieven."

Gemeentelijke belastingen zijn samen goed voor ongeveer een zesde van de inkomsten van gemeenten. Vooral de ozb levert geld op. Andere gemeentelijke belastingen zijn bijvoorbeeld de parkeerbelasting, toeristenbelasting, reclamebelasting, hondenbelasting en forensenbelasting.

Gemeenten kunnen er niet zomaar zelf een belasting bij verzinnen, ze mogen alleen belastingen heffen die wettelijk zijn vastgelegd.

"Uit onderzoek blijkt trouwens dat het heffen van parkeerbelasting nog wel wat oplevert, maar de opbrengsten van hondenbelasting en toeristenbelasting zijn voor veel gemeenten nihil", zegt Hoeben. "Voor hondenbelasting bijvoorbeeld moet je controleurs inzetten, dat kost de gemeente weer geld. Bovendien denken veel hondeneigenaren: ik betaal er belasting voor, dus ik ruim de poep mooi niet op."

Vijf zesde van de inkomsten van gemeenten zijn dus afkomstig uit andere middelen dan de belastingen die zij heffen. Dat geld komt onder andere uit het gemeentefonds en speciale uitkeringen van het Rijk.

Wat doen gemeenten er eigenlijk mee, met al dat geld? "Ontzettend veel", zegt Hoeben. "Denk bijvoorbeeld aan wegen, sportaccommodaties, de Wmo, verlichting, sociaal beleid en groenvoorzieningen."

Klagen over gemeentelijke belastingen doet het altijd goed op feestjes en buurtborrels. Volgens Hoeben komt dat deels doordat het niet goed zichtbaar is wat gemeenten ermee doen en tegelijkertijd heel zichtbaar dat je iets betaalt. "Als je nagaat wat je eigenlijk kwijt bent aan woonlasten aan het Rijk, is dat veel meer. Dat is alleen niet zo zichtbaar. Denk aan de btw op water en de energiebelasting. Die betaal je via je water- of energieleverancier."

Als je het als inwoner van een bepaalde gemeente niet eens bent met de hoogte van de belastingen, heb je pech. Je kunt er geen bezwaar tegen maken. Hooguit zou je kunnen uitzoeken of de afvalstoffenheffing en rioolheffing inderdaad slechts kostendekkend zijn en een rechtszaak beginnen als ze hoger blijken te zijn.

Je kunt verder wel bezwaar maken tegen de WOZ-waarde van je eigen woning, waarop de ozb gebaseerd is, maar niet tegen de hoogte van de belastingen die hieraan verbonden zijn.

Wel kunnen mensen met een kleine beurs in aanmerking komen voor kwijtschelding van de gemeentelijke belasting. Om dit te bepalen, kijkt de gemeenten naar je vermogen en inkomen. Als een kwijtschelding er niet inzit, is het vaak mogelijk een betalingsregeling te treffen met de gemeente.