Het vormen van een coalitie met de ChristenUnie en D66 ligt ingewikkeld vanwege medisch-ethische kwesties. De partijleiders maakten er nooit een geheim van dat zij elkaar niet als gedroomde regeringspartners zien. Dat zorgde voor een fikse vertraging in de formatie. En dan gaat het niet over de afgelopen maanden, maar over de formatie in 2017, toen dezelfde partijen met elkaar onderhandelden en uiteindelijk een coalitie vormden.

Die situatie is vier jaar later niet veel veranderd. Opnieuw is het medisch-ethische vraagstuk tijdens de formatiegesprekken een lastige hobbel voor D66 en ChristenUnie.

Een ingewikkelde passage in het regeerakkoord van 2017 bood voor even lucht. Voordat wet- en regelgeving op medisch-ethisch vlak zou worden verruimd, moet eerst aan een aantal voorwaarden worden voldaan.

Die voorwaarden waren alleen weinig concreet. "Er is meer dan het belang van vooruitgang van de medische wetenschap, zoals ethische bezinning bij wetenschappers en zorgprofessionals", hadden de vier partijen in 2017 opgeschreven. "Maatschappelijke discussie" en "politieke bezinning" waren belangrijke overwegingen voordat er aan wetgeving of de verruiming daarvan kon worden gewerkt.

Een betrokkene noemde dit "oplijnen". Je zet de voorbereiding alvast in de steigers, zodat na de kabinetsperiode knopen kunnen worden doorgehakt. "Je houdt dat niet nog vier jaar vol", aldus een coalitiebron. Dat was nog ruim voor de verkiezingen in maart dit jaar.

In de aanloop naar de verkiezingscampagne zei D66-leider Sigrid Kaag in een interview met NRC tegen de achtergrond van de coronacrisis dat medisch-ethische kwesties niet "on top of mind" waren. Later kwam ze daarop terug. Ze beloofde zich "keihard" te maken voor de Voltooid Leven-wet.

Toen de verkiezingen eenmaal achter de rug waren, was er weer het vertrouwde D66-geluid te horen. Op medisch-ethisch vlak had alles de afgelopen vier jaar "stilgestaan", terwijl dit toch een "kernpunt" voor D66 was, zei Kaag in juni, met als bedoeling de ChristenUnie van de formatietafel te houden.

Kaag had het specifiek over embryokweek. Nu mogen alleen embryo's die overblijven na een ivf-behandeling worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek. Het vorige kabinet verruimde de embryowet een klein beetje door embryoselectie toe te staan bij zeer ernstige, erfelijke aandoeningen waarbij geslacht een rol speelt, zoals borstkanker en de oogaandoening LHON.

Met name D66, en in zekere zin ook VVD, wil meer. "De resultaten van wetenschappelijke vooruitgang benutten we voor gezondheidsbevordering", schreven zij afgelopen zomer in hun gezamenlijke document op hoofdlijnen, dat als opzet voor het regeerakkoord moest dienen.

Het gaat over het principiële uitgangspunt of je het leven "vanaf het prilste begin" beschermwaardig vindt, zoals de ChristenUnie, of dat je de medische wetenschap in dienst stelt "voor ons welzijn en dat van toekomstige generaties", zoals D66.

Tijdens de onderhandelingen hebben de partijen "heel intensieve debatten gehad", zei CU-leider Gert-Jan Segers maandag na afloop van het laatste overleg. De verschillen zijn er logischerwijs nog steeds. "Toch moet je er samen uitkomen", aldus de CU-leider.

Een ander gevoelig onderwerp waar de coalitiepartijen nogal van mening over verschillen is migratie. Al staan D66 en CU hier juist aan dezelfde kant; tegenover CDA en VVD. Het dossier zorgde de afgelopen regeerperioden voor een omstreden compromis en crisis tussen de partijen.

VVD, CDA, D66 en de CU sloten in 2019 een deal om honderd vluchtelingen op te vangen uit de Griekse opvangcentra na een verwoestende brand in het overvolle kamp Moria. Het aantal werd als wisselgeld afgetrokken van de vijfhonderd vluchtelingen die Nederland jaarlijks overneemt van de VN. Voor Segers is het compromis "nooit een moment van vreugde geweest". Kaag vond dat het geen "schoonheidsprijs" verdiende.

Hoewel de coalitie deze crisis overleefde, zal dit niet de laatste migratiekwestie zijn die tot gedoe kan leiden. Vooral niet zolang er geen Europese aanpak is en de Griekse opvangkampen overvol blijven.

Toch kunnen we voorzichtig stellen dat het onderwerp deze keer geen al te groot hoofdpijndossier is geweest in de onderhandelingen. Uit het treindocument (een mapje met papieren waaronder een migratieparagraaf dat Segers dit najaar in de trein heeft laten liggen) kan worden opgemaakt dat de partijen waarschijnlijk meer kwetsbare vluchtelingen willen toelaten en meer grip willen krijgen op de arbeidsmigratie.

Als dit uiteindelijk in het regeerakkoord terecht is gekomen - want dat moeten we nog afwachten - lijken D66 en de CU hun stempel te hebben gedrukt op dit thema. Beide partijen pleiten in hun verkiezingsprogramma voor een verhoging van het jaarlijkse aantal vluchtelingen (nu vijfhonderd) dat Nederland moet overnemen van de VN. Wat de VVD betreft kon dit aantal ook nul zijn.

In datzelfde mapje van Segers zat ook een door VVD en CDA geschreven document. Ook daarin werd een verhoging van het VN-quotum al genoemd (waarschijnlijk om D66 tegemoet te komen), maar daartegenover willen de partijen asielzoekers die geen recht hebben op verblijf harder aanpakken. Ook moet overlast door deze groep "actief worden bestreden".

Woensdag moet blijken of de VVD inderdaad heeft moeten toegeven op het gebied van migratie. En of er weer wordt ingezet op vier jaar maatschappelijke discussie en politieke bezinning over de medisch-ethische kwesties, of dat wetenschappelijke vooruitgang wordt benut voor de volksgezondheid.