"De keuze waar D66 nu voor staat is: opnieuw verkiezingen, óf inhoudelijk onderhandelen met VVD, CDA en de ChristenUnie", zei Kaag.

Volgens haar is niemand gebaat met nieuwe verkiezingen.

"Die verlammen de politiek tenminste nog een half jaar. Dan blijven de grote besluiten uit. Dat verdient ons land niet. Bovendien is er geen garantie dat de uitslag anders zal zijn. Daarmee zijn verkiezingen alleen uitstel en dat speelt ook populisten in de kaart", aldus Kaag.

Het heeft sinds de verkiezingen ruim zes maanden geduurd om de D66'ers zo ver te krijgen dat ze opnieuw met de ChristenUnie gaan onderhandelen voor een meerderheidskabinet.

De democraten zien te grote verschillen op het gebied van medische ethiek, emancipatie en individuele vrijheden. Met name medische ethiek was een groot obstakel in de vorige kabinetsformatie tussen de twee partijen.

Veel besluiten zijn op dat dossier uitgesteld met onderzoeken en commissies. Er is op dat gebied daarom weinig gebeurd en Kaag wilde die onderwerpen niet opnieuw parkeren. "Het is net als een auto te lang parkeren: hij roest, en dan rijdt hij niet meer goed", zei Kaag afgelopen zomer.

Het zorgde ervoor dat ChristenUnie-leider Gert-Jan Segers zich "onnodig en ongewenst" voelde en hij steeds verder afstand nam van het formatieproces.

Maar andere opties bleken de afgelopen maanden niet haalbaar. Partijleiders Mark Rutte (VVD) en Wopke Hoekstra (CDA) wilden niet met PvdA en GroenLinks samen in een kabinet, Kaags eerste coalitiewens.

Rutte en Hoekstra wilden al die tijd de huidige coalitie doorzetten. De twee linkse partijen wilden niet zonder elkaar gaan onderhandelen.

De blokkades over en weer hielden de verkenningsfase van de formatie - er is nog geen dag onderhandeld - maandenlang in hun greep.

"De samenleving roept om positieve flexibiliteit, om actie, om een daadkrachtige regering. Er moet iets gebeuren", zei Kaag in haar verklaring. "Wij hebben daarom onze politieke blokkade opgeheven, maar dit heeft helaas niet het gewenste resultaat gebracht."

Bij GroenLinks en PvdA overheerst de teleurstelling. "Een pijnlijke doorstart voor iedereen die het anders wil", liet PvdA-leider Lilianne Ploumen weten.

Jesse Klaver (GroenLinks): "Dit kabinet heeft de wooncrisis, klimaatcrisis en ongelijkheid niet opgelost. Waarom zou dat bij een voortzetting van deze coalitie anders zijn?"

Woensdag waren er gedurende de hele dag gesprekken met informateur Johan Remkes in het Logement in Den Haag.

Een onderzoek naar een minderheidskabinet, de officiële opdracht van Remkes, werd dinsdag al weggestreept. In de loop van woensdag werd duidelijk dat andere varianten, zoals een extraparlementair kabinet, ook geen kans van slagen hadden.

Woensdagavond trokken Rutte, Hoekstra en Kaag zich terug met hun fracties om zich te beraden over de optie om de huidige coalitie een doorstart te geven.

Het CDA en de VVD hadden al snel een besluit genomen, al maakten ze niet bekend welk besluit dat was. Zij zullen geen problemen hebben om met de ChristenUnie te gaan onderhandelen.

Later op de middag geven Rutte, Kaag en Hoekstra een verklaring. De ChristenUnie heeft nog niet gereageerd.