Nu duidelijk is geworden dat er niet met een meerderheidscoalitie onderhandeld kan worden, gooit informateur Mariëtte Hamer het over een andere boeg. De partijleiders van VVD en D66 moeten alvast de aanzet tot een regeerakkoord geven, in de hoop dat andere partijen ondanks de opgeworpen blokkades alsnog aansluiten.

Het is een gok of deze stap zal leiden tot de gewenste onderhandelingen van een meerderheidscoalitie, gaf Hamer dinsdag tijdens een toelichting op haar eindrapport toe. Maar, zo maakte ze duidelijk: "Het hele politieke leven is een gok."

De sprong naar een vier- of vijfpartijencoalitie noemt Hamer nu nog "een sprong te ver". Het pad dat VVD-leider Mark Rutte en D66'er Sigrid Kaag nu gaan bewandelen, heeft volgens haar simpelweg de meeste kans.

Het blijkt lastig uit te leggen waarom andere partijen bij de VVD en D66 willen aansluiten. Hamer heeft "goede hoop" en heeft de indruk dat partijen willen meedoen. "Sommige partijen zijn soms een beetje boos op elkaar, omdat ze niet mee mogen doen."

Woensdag debatteert de Tweede Kamer over het eindrapport.

Hamer bespeurde koudwatervrees

Dat geluid was met name bij Lilianne Ploumen (PvdA) en Jesse Klaver (GroenLinks) te horen. De partijleiders steunden een motie van wantrouwen tegen Rutte vanwege zijn rol in de kwestie-Omtzigt op 1 april en vonden dat de VVD-leider maar moest laten zien waarom zij nog bereid moesten zijn om aan te sluiten.

Gaandeweg veranderde die rol alleen naar de eis van Rutte dat hij niet met PvdA én GroenLinks wilde praten. De linkse partijen laten elkaar alleen niet los in de formatie. Ziedaar de impasse.

In de afgelopen weken is er vooral aftastend te werk gegaan, totdat naast de grote winnaars VVD en D66 ook CDA, PvdA, GroenLinks en ChristenUnie overbleven bij de partijen die in een coalitie bij elkaar zouden kunnen komen.

Omdat onderhandelen over een nieuw kabinet volgens Hamer net iets dieper gaat, bespeurde de informateur "koudwatervrees" bij de zes partijen om die stap te zetten. Een doorbraak forceren, partijen naar het koude water duwen door ze samen aan een onderhandelingstafel te zetten, werkt volgens haar averechts. Hamer: "Je hebt dan het risico dat je verdrinkt."

Vertrouwenscrisis rond Rutte 'weggeëbd'

Het chagrijn dat bij veel partijen vanwege de verschillende blokkades de boventoon voert, moet eerst verdwijnen, vindt Hamer. "Het klinkt misschien een beetje raar, maar er moet een zekere mate van vrolijkheid in deze formatie komen", zei ze dinsdag. Te beginnen bij Rutte en Kaag als zij aan hun document gaan werken.

Zo zijn we beland in de situatie dat degene die voor het chagrijn in deze formatie verantwoordelijk was - Rutte die de Kamer voorloog in de kwestie-Omtzigt - nu moet zorgen voor vrolijkheid.

Politieke schade kan sowieso snel hersteld worden, merkte ook Hamer op. De vertrouwenscrisis rond Rutte is volgens haar "een beetje weggeëbd". "Het gaat nu veel meer over de vraag met hoeveel, met wie en in welke combinatie. Het is meer tussen de partijen komen te liggen, in plaats van al die partijen tegen Rutte."