Was het de dominee, of toch de dokter? In het beroemde bordspel Cluedo moeten de spelers op zoek naar de dader van de moord. Maar ook voor de komst van het in 1943 bedachte spelletje was de 'whodunit' al een begrip.

"In 1840 begon schrijver Edgar Allan Poe raadsels in tijdschriften te plaatsen, waarbij elke keer een nieuw stukje van het mysterie werd onthuld", vertelt docent Engelstalige cultuur Evert Jan van Leeuwen in gesprek met NU.nl.

Het was geen toeval dat Poe juist op dat moment met deze verhalen begon, volgens Van Leeuwen. Rond die tijd werden ook de eerste politie-eenheden gevormd, waardoor criminaliteitsoplossing een populair onderwerp werd om over te schrijven.

Schrijvers Agatha Christie en Arthur Conan Doyle (de bedenker van Sherlock Holmes) waren ook liefhebbers van het genre en creëerden hun eigen verhalen binnen de whodunit-traditie. Deze werken worden regelmatig gebruikt voor films, maar vooral voor succesvolle series (zoals Miss Marple en Sherlock met Benedict Cumberbatch). Op het witte doek lijkt de whodunit weer nieuw leven ingeblazen, dankzij films als Knives Out, Murder on the Orient Express en nu dus A Haunting in Venice.

"Het genre is nooit verdwenen, integendeel, het blijft zich voortdurend vernieuwen", zegt filmwetenschapper Dan Hassler-Forest. "Scooby-Doo en CSI kunnen ook worden beschouwd als whodunits. Wat we nu in de bioscoop zien, is een opleving, omdat Hollywood graag teruggrijpt naar bekende elementen."

Filmmakers halen graag inspiratie uit verhalen van schrijvers zoals Christie, om er dan een eigen, creatieve draai aan geven. Hassler-Forest: "Neem bijvoorbeeld Murder on the Orient Express. Dat gaat terug naar de glamour van de jaren twintig, met chique treinen en galajurken. Maar in Knives Out, dat zich afspeelt in de huidige tijd, zien we juist een moderne versie van het werk van Christie."

De aantrekkingskracht van het genre zit niet alleen in de herkenbaarheid, legt de filmwetenschapper uit. "Als kijker willen we graag actief meedoen met het oplossen van het mysterie. En je krijgt ook altijd netjes een oplossing. Stel je voor dat elke aflevering van Baantjer zou eindigen met de Cock die zegt: 'Ik snap er niks van', dan kijkt niemand meer."

Los van dat veel kijkers houden van een opgelost verhaal, zit er volgens Hassler-Forest nog een diepere betekenis achter. "Het kan kijkers ook een gevoel van geruststelling geven over de samenleving. De films laten zien dat wat er ook gebeurt, er altijd iemand slim genoeg is om de orde te herstellen."

Van Leeuwen denkt dat de actieve kijkhouding waar het genre om vraagt, ook een rol speelt in de populariteit van de whodunit. "Dit genre daagt het publiek uit om actief betrokken te zijn, en je kunt je er zelfs in ontwikkelen."

Een ervaren kijker kan bijvoorbeeld 'red herrings' herkennen: afleidingstechnieken die filmmakers gebruiken om de kijker op het verkeerde spoor te zetten. "Hierdoor blijft het genre boeiend en kan het voortdurend worden gemoderniseerd. Zelfs als je als kijker snel de dader hebt ontmaskerd, kan dit een voldoening geven. Je bent slimmer dan de detective!"